Stopnie i sprawności

Załącznik nr 1 do

uchwały nr 40/XXXII Rady Naczelnej ZHP

z dnia 15 czerwca 2003 r.

System stopni harcerskich

Dla harcerki i harcerza (w takim kontekście nazw: harcerka i harcerz używamy w odniesieniu do harcerki i harcerza, harcerki starszej i harcerza starszego, wędrowniczki i wędrownika) stopień jest wyzwaniem, które pozwala zmierzyć się z samym sobą. Kolejne stopnie wskazują im pożądane cechy charakteru i wyznaczają etapy osiągnięć życiowych. Każdy stopień jest dla harcerki i harcerza także celem, którego osiągnięcie jest dostrzegane w środowisku.

Czas zdobywania stopnia nazywamy próbą, bo daje możliwość sprawdzenia siebie, wykazania się w konkretnym działaniu postawą, wiedzą i umiejętnościami.

Dla drużynowych stopnie harcerskie są instrumentem wychowawczym, czyli środkiem, za pomocą którego realizują podstawowy program harcerskiego wychowania i uwzględniają indywidualny rozwój harcerki i harcerza. Przez zdobywanie stopni drużynowi wprowadzają harcerki i harcerzy na drogę systematycznej pracy nad sobą, uczą ich pokonywania kolejnych progów
i łączenia własnych dążeń z działaniem w zespole.

System składa się z próby harcerki/harcerza i sześciu stopni: ochotniczki/młodzika, tropicielki/wywiadowcy, pionierki/odkrywcy, samarytanki/ćwika, harcerki orlej/harcerza orlego, harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej.

Kolejne stopnie przeznaczone są dla harcerek i harcerzy w określonym wieku:

• harcerki i harcerze: ochotniczka-młodzik, tropicielka-wywiadowca
• harcerki starsze i harcerze starsi: pionierka-odkrywca, samarytanka-ćwik
• wędrowniczki i wędrownicy: harcerka orla-harcerz orli, harcerka Rzeczypospolitej-harcerz Rzeczypospolitej.

Układ wymagań kolejnych stopni różni się ze względu na specyfikę poszczególnych grup wiekowych.

 

Próba harcerki/harcerza

Próba harcerki/harcerza przygotowuje do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego. Idea
i wymagania próby harcerki/harcerza dotyczą kształtowania harcerskiej postawy oraz podstawowej wiedzy o harcerstwie i Związku. W każdym indywidualnym przypadku wymagania powinny być sformułowane odpowiednio do etapu rozwoju (wieku) harcerki i harcerza realizujących próbę.

 Próba harcerki/harcerza nie powinna trwać krócej niż 3 miesiące i dłużej niż 6 miesięcy.
W przypadku zuchów trzeciej gwiazdki należy uwzględnić przygotowanie, jakie otrzymały
w gromadzie zuchowej i umożliwić im odbycie krótszej próby.

 

Idea stopnia

Idea próby harcerza oraz idee poszczególnych stopni określają postawę, do jakiej harcerka
i harcerz powinni dążyć, zdobywając dany stopień. Postawa ta jest zawsze zgodna z Przyrzeczeniem i Prawem Harcerskim:

Próba harcerki/harcerza

Stara się zasłużyć na miano harcerki/harcerza. Chce poznać harcerstwo i dostosować się do jego wymagań, określonych w prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Chce uczestniczyć w życiu zastępu (patrolu) i drużyny.

Ochotniczka-młodzik

Poznaje smak harcerskiej przygody. W swoim postępowaniu kieruje się Prawem Harcerskim. Pamięta o codziennym dobrym uczynku. Chętnie zdobywa nowe wiadomości i umiejętności przydatne w zastępie, drużynie, domu i szkole. Jest zaradna /zaradny, dzielna / dzielny i pogodna/ pogodny.

Tropicielka-wywiadowca:

Przestrzega Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego w codziennym życiu. Zdobywa harcerską wiedzę i doskonali umiejętności z różnych dziedzin. Tropi sytuacje, w których może być pożyteczna/ pożyteczny. Ćwiczy swoją spostrzegawczość i sprawność. Aktywnie uczestniczy w zadaniach zastępu i drużyny.

Pionierka-odkrywca

Ocenia siebie i swoje postępowanie odwołując się do Prawa Harcerskiego. Potrafi radzić sobie
w różnych sytuacjach. Można na niej/nim polegać. Jest uczynna/ uczynny, odważna/ odważny, samodzielna / samodzielny. Wywiązuje się z obowiązków, wynikających z miejsca w drużynie.

Samarytanka-ćwik

Poszukuje wzorów do naśladowania zgodnych z harcerskimi wartościami. Szuka sytuacji,
w których może pomóc zgodnie z wyrażoną w Przyrzeczeniu szczerą wolą. Pracuje nad swoim charakterem. Poszukuje swoich zainteresowań i pasji. Rozwija je zdobywając wiedzę i umiejętności w wybranych dziedzinach. Współtworzy życie drużyny.

Harcerka orla-harcerz orli

Kierując się Prawem Harcerskim buduje swój własny system wartości. Sama/ sam wyznacza swoje cele. Wybiera swoją drogę życiową. Dąży do mistrzostwa w wybranych dziedzinach. Podejmuje wyzwania. Znajduje pole stałej służby.

Harcerz Rzeczypospolitej-harcerka Rzeczypospolitej

Ma własny system wartości wynikający z Prawa Harcerskiego. Kieruje się nim we wszystkich aspektach swojego życia. Potrafi godzić pełnione przeze siebie role, np. w rodzinie, w szkole,
w pracy, w działalności społecznej. Osiąga mistrzostwo w wybranych dziedzinach aktywności. Jest świadomą obywatelką/świadomym obywatelem RP. Swoim życiem daje świadectwo o harcerstwie.

Zasady i tryb zdobywania stopni harcerskich

1.    Harcerka i harcerz zdobywają stopnie indywidualnie. Zdobywanie stopni rozpoczyna się po złożeniu Przyrzeczenia Harcerskiego.

2.    Harcerka i harcerz przystępują do zdobywania stopni odpowiednich do etapu swojego rozwoju.

3.    Zadania na stopnie ochotniczki/młodzika, tropicielki/wywiadowcy harcerki i harcerze realizują głównie przez aktywny udział w życiu drużyny. Nad ich zdobywaniem czuwają opiekunowie, którymi są zgodnie ze zwyczajem środowiska, np. zastępowi, przyboczni, drużynowy.

4.    Zdobywanie stopni pionierki/odkrywcy, samarytanki/ćwika poprzedza sformułowanie przez harcerkę i harcerza indywidualnych zadań zgodnych z ideą i wymaganiami danego stopnia.
W sformułowaniu tych zadań pomagają im opiekunowie, zgodnie ze zwyczajem środowiska, np. zastępowi, przyboczni, drużynowy.

5.    Zdobycie stopni harcerki orlej/harcerza orlego i harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej wymaga ułożenia indywidualnej próby na stopień. Planowanie i realizację prób na te stopnie wspiera opiekun próby. Może nim być harcerz w stopniu równym zdobywanemu albo wyższym lub instruktor (w przypadku stopnia harcerki orlej/harcerza orlego w stopniu przewodnika, a w przypadku stopnia harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej minimum w stopniu podharcmistrza).

6.    W szczególnych przypadkach drużynowy może dostosowywać wymagania stopnia do indywidualnych możliwości harcerki i harcerza (np. zdrowotnych), specyfiki pracy drużyny, warunków środowiska itp.

7.    Przy zamknięciu próby należy wziąć pod uwagę realizację wymagań na stopnie i postawę harcerki/harcerza.

8.    Decyzje w sprawie zatwierdzenia programu próby oraz o przyznaniu stopnia podejmują:

·         w drużynie harcerskiej – drużynowy przy współudziale rady drużyny

·         w drużynie starszoharcerskiej – rada drużyny

·         w drużynie wędrowniczej – członkowie drużyny zgodnie z konstytucją drużyny

Program próby musi być zapisany w karcie próby.

9.    Do prowadzenia prób HO i HR (zatwierdzenia programu próby oraz podjęcia decyzji o przyznaniu stopnia) można powołać kapitułę stopni przy drużynie, szczepie, związku drużyn lub hufcu.
W skład kapituły mogą wchodzić tylko posiadający ten stopień harcerze i instruktorzy. Kapituła składa się przynajmniej z trzech członków. Szczegółowe zasady funkcjonowania kapituły określają członkowie kapituły, a zatwierdza komendant jednostki, przy której działa kapituła.

10.  Decyzje o otwarciu próby, zamknięciu i przyznaniu stopnia ogłasza drużynowy w rozkazie.

11.  Podsumowanie realizacji próby może odbywać się w sposób przyjęty w danym środowisku, np. bieg harcerski, ocena przez kapitułę stopni.

12.  Zdobycie stopnia potwierdza się wpisem do książeczki harcerskiej i oznaczeniem na pagonach (lub patkach w drużynach wodnych) munduru harcerskiego:

• ochotniczka i młodzik – jedna belka,
• tropicielka i wywiadowca – dwie belki,
• pionierka i odkrywca – jedna krokiewka
• samarytanka i ćwik – dwie krokiewki
• harcerka orla i harcerz orli – jedna gwiazdka
• harcerka Rzeczypospolitej i harcerz Rzeczypospolitej – dwie gwiazdki.

Dodatkowo stopnie można oznaczać nabiciem na krzyżu harcerskim:

• pionierka i odkrywca – srebrna lilijka,
• samarytanka i ćwik – złota lilijka,
• harcerka orla i harcerz orli – złota lilijka i złoty okrąg,
• harcerka Rzeczypospolitej i harcerz Rzeczypospolitej – złote: lilijka, okrąg i wieniec.

 

 Próba haRcerki/próba harcerza

 

Staram się zasłużyć na miano harcerki/harcerza. Chcę poznać harcerstwo i dostosować się do jego wymagań, określonych w prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Chcę przebywać w zastępie (patrolu)
i drużynie.

Zalecany czas trwania próby: 3 – 6 miesięcy

Wymagania próby

1.    Znam i rozumiem treść Przyrzeczenia Harcerskiego.

2.    Znam i rozumiem Prawo Harcerskie.

3.    Znam i rozumiem symbolikę krzyża harcerskiego, lilijki i koniczynki. Potrafię wyjaśnić, do czego zobowiązuje harcerskie pozdrowienie „Czuwaj”.

4.    Znam hymn harcerski i umiem go zaśpiewać.

5.    Kompletuję swój mundur harcerski.

6.    Systematycznie uczestniczę w zbiórkach zastępu i drużyny.

7.    Wykonałam/em z zastępem (patrolem) przynajmniej jedno zadanie zespołowe (lub projekt).

8.    Znam nazwę drużyny, imię i nazwisko zastępowego i drużynowego i wiem, jak się z nimi skontaktować.

Uwaga: próbę można poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęte w drużynie.

Załącznik

TRYB PRZEJŚCIOWY

W sytuacji, gdy harcerz/harcerka posiada już stopień harcerski i nie ma otwartej próby
na stopień kolejny, zachowuje swój dotychczasowy stopień według odpowiednika z nowego systemu, według wzoru (modyfikując odpowiednio oznaczenia):

stopień wg starego systemu	zmiana oznaczenia		stopień wg nowego systemu
	wg starego systemu	wg nowego systemu
młodzik-ochotniczka	I	I	młodzik-ochotniczka
wywiadowca- tropicielka	II	II	wywiadowca-tropicielka
-----------------------------------	-----------	>	odkrywca-pionierka
samarytanka-ćwik	III	>>	samarytanka-ćwik
HO	*	*	HO
HR	**	**	HR

Następnie otwiera próbę na kolejny stopień według nowego systemu.

W sytuacji, gdy harcerz/harcerka ma już otwartą próbę na stopień według dotychczasowych wymagań, kończy realizację próby wg starego systemu stopni. 

WYMAGANIA NA STOPNIE

Ochotniczka-Młodzik

Z ochotą poznaję smak harcerskiej przygody. W swoim postępowaniu kieruję się Prawem Harcerskim. Pamiętam o codziennym dobrym uczynku. Chętnie zdobywam nowe wiadomości
i umiejętności przydatne w zastępie, drużynie, domu i szkole. Jestem zaradna/y, dzielna/y
i pogodna/y.

Do próby może przystąpić harcerka/harcerz, która/y:

• złożyła/ył Przyrzeczenie Harcerskie,
• aktywnie uczestniczy w życiu zastępu i drużyny.

Zalecany czas trwania próby: 6-9 miesięcy

 

Wymagania stopnia

Praca nad sobą

1. Staram się postępować zgodnie z Prawem Harcerskim.
2. W każdym widzę bliźniego. Dostrzegam potrzeby bliźnich, wyrażam to przez spełnianie dobrych uczynków.
3. Mam swoją ulubioną książkę. Korzystam z biblioteki.
4. Mam swoje hobby, zaprezentowałem je w zastępie, drużynie.

Życie rodzinne

1. Mam stały obowiązek domowy i wywiązuję się z niego.
2. Znam daty świąt rodzinnych (imieniny, urodziny, rocznice) i pamiętam o nich.
3. Dziele się z rodzicami moimi radościami i niepowodzeniami.

Zaradność życiowa

1. Noszę mundur zgodny z regulaminem obowiązującym w ZHP.
2. Zaoszczędziłam/em niedużą sumę pieniędzy i wydałam/em ją na zaplanowany wcześniej cel.
3. Znam okolice swego domu i szkoły. Wiem, gdzie jest przychodnia lekarska, apteka, poczta, posterunek policji, dworzec autobusowy i dworzec kolejowy. Potrafię wskazać drogę do tych miejsc.
4. Dbam o własny wygląd i czystość, utrzymuję porządek wokół siebie. Przyszyłam/em guzik, plakietkę do munduru.
5. Systematycznie uczestniczę w zajęciach ruchowych (np. gimnastyka, gra w piłkę, jazda na rowerze, aerobik, jazda na rolkach).
6. Dbam o higienę osobistą i zapobiegam przeziębieniom, odpowiednio się ubierając.

Wiedza harcerska

1. Wiem, kiedy powstał skauting, kto był jego twórcą oraz kto tworzył harcerstwo na ziemiach polskich. Wiem, czym wsławiły się Szare Szeregi.
2. Wiem, kto jest bohaterem mojej drużyny (szczepu).
3. Potrafię zachować się w kręgu i podczas ogniska. Znam zwyczaje i obrzędy mojego zastępu
   i drużyny.
4. Wiem, jak oznacza się funkcje pełnione w zastępie, drużynie, szczepie.
5. Znam podstawy musztry harcerskiej. Stanę w postawie zasadniczej i swobodnej, wykonam zwroty. Ustawię się na zbiórce, zachowam się w szyku i zamelduję się. Odpowiednio zachowam się podczas hymnu i wobec sztandaru.
6. Mam śpiewnik harcerski. Znam przynajmniej 5 piosenek harcerskich i pląsów.

Techniki harcerskie

1. Umiem zaradzić w przypadku skaleczenia, otarcia nogi, zachłyśnięcia, niewielkiego oparzenia i stłuczenia, krwotoku z nosa, użądlenia przez pszczołę lub osę. Odpowiednio wykorzystuję dostępne środki opatrunkowe. Znam prawidłową temperaturę człowieka
   i potrafię ją zmierzyć. Znam numery telefonów pogotowia ratunkowego, policji, straży pożarnej oraz ogólnopolski numer alarmowy. Wiem, jak wezwać pomoc w nagłym wypadku.
2. Uczestniczyłam/em w grze terenowej. Wyznaczyłam/łem strony świata za pomocą słońca, przedmiotów terenowych i busoli. Dotarłam/em do wyznaczonego miejsca po znakach patrolowych.
3. Uczestniczyłam/em w wycieczce, przygotowałam/em swój ekwipunek wycieczkowy, odpowiedni do warunków atmosferycznych i terenowych. Potrafię bezpiecznie poruszać się po drodze (samodzielnie i w grupie).
4. Rozstawiłam/em namiot turystyczny, ułożyłam/em i rozpaliłam/em bezpiecznie ognisko. Znam trzy węzły.
5. Byłam/em z zastępem lub drużyną na wycieczce w lesie. Umiem się w nim zachować. Rozpoznałam/em po sylwetce i liściach 5 drzew.
6. Zaopiekowałam/em się zwierzęciem lub rośliną.
7. Znam co najmniej dwa sposoby szyfrowania wiadomości.

Postawa obywatelska

1. Znam historię godła i barw narodowych. Wiem, co oznaczają i potrafię się wobec nich zachować. Zaśpiewam hymn państwowy.
2. Odszukam na mapie Polski miejsca, które dotąd odwiedziłem lub chciałbym odwiedzić.
3. Wyrobiłem w sobie pożyteczne domowe nawyki ekologiczne.

W okresie próby uczestniczyłam/em w realizacji co najmniej dwóch zadań zespołowych zastępu. Zdobyłam/em w czasie próby przynajmniej dwie sprawności.

Uwaga. Próbę można uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku.

 Tropicielka-wywiadowca

Jestem na tropie harcerskiej przygody. Przestrzegam Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego w życiu codziennym. Mam oczy i uszy otwarte. Ćwiczę swoją spostrzegawczość. Aktywnie uczestniczę
w zadaniach zastępu i drużyny. Zdobywam harcerską wiedzę i doskonalę umiejętności z różnych dziedzin harcerskiego życia.

Do próby może przystąpić harcerka lub harcerz, która/y:

• zdobyła/ył stopień ochotniczki/młodzika; jeśli nie posiada stopnia ochotniczki/młodzika, realizuje próbę tropicielki/wywiadowcy poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte
  w wymaganiach poprzedniego stopnia;
• aktywnie uczestniczy w życiu zastępu i drużyny.

Zalecany czas trwania próby: 6-12 miesięcy

 

Wymagania stopnia

Praca nad sobą

1. Notuję sytuacje, w których postąpiłam/em zgodnie i niezgodnie z Prawem Harcerskim i na ich podstawie dokonałam/em wyboru punktu Prawa Harcerskiego, nad którym szczególnie chciałabym/łbym mocno popracować.
2. Robię codzienny rachunek dobrych i złych uczynków.
3. Ukończyłam/em próbę silnej woli, np. przez tydzień zrezygnowałam/em ze słodyczy, oglądania telewizji, gier komputerowych.

Życie rodzinne

1. Przygotowałam/em uroczysty posiłek dla domowników lub uczestniczyłam/em
   w przygotowaniach świąt rodzinnych.
2. Znam historię swojej rodziny.
3. Rozmawiam z rodziną o swoich problemach.

Zaradność życiowa

1. Osiągnęłam/em dobre wyniki w grach na spostrzegawczość.
2. Uczestniczyłam/em w akcji zarobkowej drużyny.
3. Wiem, jakie zmiany rozwojowe zachodzą u dziewcząt (u chłopców) w moim wieku. Staram się poznać potrzeby i możliwości swojego organizmu.
4. Znam szkodliwe skutki palenia papierosów, picia alkoholu i zażywania narkotyków.
5. Regularnie uprawiam wybraną dziedzinę sportu lub aktywności ruchowej. Poprawiłam/em swoje osiągnięcia.
6. Systematycznie ćwiczę znajomość języka obcego.
7. Korzystałam/em z informacji PKS, PKP, uzyskałam/em potrzebny numer telefoniczny
   i znalazłam/em potrzebną informację w internecie.

Wiedza harcerska

1.    Znam najważniejsze wydarzenia z dziejów harcerstwa. Potrafię wskazać kilka postaci zasłużonych dla ruchu harcerskiego.

2. Wiem, jak powstała tradycja Dnia Myśli Braterskiej.
3. Wiem, co oznaczają skróty WOSM i WAGGGS, wyjaśnię, dlaczego harcerki noszą na mundurze plakietkę WAGGGS, a harcerze plakietkę WOSM.
4. Znam historię swojej drużyny (szczepu) oraz bohatera drużyny (szczepu). Wiem, jakie cechy bohatera drużyny (szczepu) warto naśladować.
5. Wiem, kto jest bohaterem mojego hufca i mojej chorągwi.
6. Znam nazwy stopni harcerskich i instruktorskich oraz sposób ich oznaczania na mundurze. Wiem, jakie sznury noszą instruktorzy komendy hufca, komendy chorągwi, Głównej Kwatery i Przewodniczący ZHP. Znam ich miejsce w strukturze ZHP.
7. Przeczytałam/em minimum dwie książki o tematyce harcerskiej.

Techniki harcerskie

1. Znam skład apteczki drużyny i wiem, jak stosować znajdujące się w niej środki. Potrafię udzielić pierwszej pomocy w przypadku krwotoku, stłuczenia, oparzenia, odmrożenia, skręcenia stawu, złamania kończyny, wystąpienia ciała obcego w oku, omdlenia, udaru słonecznego. Pełniłam/em służbę samarytańską, np. na wycieczce, biwaku, festynie.
2. Wyznaczyłam/em azymuty w terenie. Wykonałam/em szkic drogi, zaznaczając azymuty, charakterystyczne obiekty i odległości. Posługując się busolą i mapą dotarłam/em do wyznaczonego miejsca. Wyznaczyłam/em w nocy kierunek północny. Prawidłowo oceniłam/em „na oko” odległość w terenie, długość przebytej drogi oraz czas marszu.
   W pomiarach wykorzystałem wymiary swojego ciała, np. wzrost, rozpiętość ramion i długość stopy.
3. Znam oznakowanie szlaków turystycznych oraz zasady poruszania się po nich. Przeszłam/przeszedłem oznaczonym szlakiem.
4. Uczestniczyłam/em w rozstawianiu obozu. Zbudowałam/em proste urządzenie obozowe lub wykonałam/em element zdobnictwa obozowego. Znam osiem węzłów, wykorzystałam/em je w praktyce (np. przy budowie urządzeń, w zdobnictwie obozowym lub podczas wędrówki). Przygotowałam/em posiłek dla zastępu na kuchni polowej lub kuchence turystycznej.
5. Kompletuję ekwipunek turystyczny odpowiedni na różne pory roku.
6. Nadałam/em i odebrałam/em wiadomość przekazaną alfabetem Morse’a.
7. Odnalazłam/em w środowisku naturalnym 5 roślin chronionych.
8. Obserwowałam/em wybrane zwierzę i opowiedziałam/em innym (w zastępie, w drużynie lub w klasie) o swoich spostrzeżeniach.
9. Wykonałam/em pożyteczną pracę na rzecz przyrody.

Postawa obywatelska

1. Znam obszar swojej gminy i jej siedzibę. Sprawnie posługuję się planem lub mapą swojej okolicy, na jej podstawie dotrę we wskazane miejsce.
2. Znam daty świąt narodowych, wiem, jakie wydarzenia te święta upamiętniają. Przygotuję
   z zastępem zbiórkę z okazji jednego z nich.
3. Potrafię wskazać na mapie krainy geograficzne Polski.
4. Wiem, kto jest protektorem ZHP.
5. Znam flagę Unii Europejskiej. Potrafię wymienić kilka państw, które należą do Unii Europejskiej.

W okresie próby uczestniczyłam/em w realizacji co najmniej czterech zadaniach zespołowych
i jednym biwaku.

Zdobyłam/em w czasie trwania próby przynajmniej trzy sprawności, w tym przynajmniej jedną dwugwiazdkową.

Uwaga. Próbę można uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku.

Pionierka-Odkrywca

Uczestnicząc w harcerskim życiu, odkrywam swoje zainteresowania. Oceniam siebie i swoje postępowanie odwołując się do Prawa Harcerskiego. Potrafię radzić sobie w różnych sytuacjach działając samodzielnie i odpowiedzialnie. Można na mnie polegać. Jestem uczynna/ny, odważany, samodzielna/ny.

Do próby może przystąpić harcerka/harcerz, która/y:

• zdobyła/ył stopień tropicielki/wywiadowcy. Jeśli nie posiada stopnia tropiciela/wywiadowcy, realizuje próbę pionierki/odkrywcy poszerzoną o wiadomości
  i umiejętności zawarte w wymaganiach poprzednich stopni,
• aktywnie uczestniczy w życiu zastępu i drużyny.

Zalecany czas trwania próby: 9-12 miesięcy

 

Wymagania stopnia

Praca nad sobą

1.       Określiłam/em swoją największą słabość i podejmę próbę wyeliminowania jej.

2.       Aktywnie realizuję obowiązki wynikające z mojej wiary.

3.       Wykazałam/em, że potrafię poświęcić własną przyjemność na rzecz obowiązku.

4.       Zdobyłam/em nową umiejętność przydatną w gospodarstwie domowym.

5.       Rzetelnie wykonuję swoje obowiązki domowe.

6.       Zapisuję ustalone terminy i wyznaczone zadania, jestem punktualna/ny i obowiązkowa/ny.

7.       Wzięłam/ąłem udział w zaplanowaniu i zorganizowaniu akcji zarobkowej dla drużyny.

8.       Dbam o sprzęt drużyny. Brałam/em udział w jego konserwacji.

9.       Dbam o zdrowie i pamiętam o aktywnym odpoczynku, odpowiedniej ilości snu, prawidłowym odżywianiu się, umiem radzić sobie z problemami okresu dojrzewania.

10.    Załatwiłam/em powierzoną mi sprawę w instytucji lub urzędzie.

11.    Zorganizowałam/em wyjście zastępu lub drużyny (grupy koleżanek lub kolegów) do kina, teatru, na koncert, do muzeum lub inną imprezę kulturalną.

12.    Potrafię w prostych sytuacjach porozumieć się w języku obcym.

13. Umiejętnie korzystam z Internetu (wyszukuję potrzebne informacje, posiadam adres
    e-mail).

Doskonalenie harcerskie

1. Potrafię wskazać główne etapy w dziejach harcerstwa.

2.       Odwiedziłam/em komendę mojego hufca. Znam adres komendy mojej chorągwi i Głównej Kwatery. Wiem, jak nazywa się komendant hufca, komendant chorągwi, Naczelnik ZHP
i Przewodniczący ZHP.

3.       Wiem, jakie inne organizacje harcerskie działają w Polsce.

4.       Czytam książki o tematyce harcerskiej.

5.       Znam strukturę ZHP.

6.       Potrafię ocenić czynności życiowe (tętno i oddech), znam prawidłowe tętno dzieci
i dorosłych. Potrafię postąpić w przypadku utraty przytomności, ułożyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej. Umiem zastosować różne sposoby przenoszenia poszkodowanych. Potrafię postępować w przypadku zatrucia pokarmowego.

7.       Odnalazłam/em na mapie miejsce, w którym się znajduję, poprowadziłam/em w czasie gry terenowej lub wycieczki zastęp wg mapy topograficznej. Na podstawie mapy topograficznej określiłam/em długość trasy, nachylenie terenu, przybliżony czas marszu, azymut na dany punkt. Zmierzyłam/em w terenie odległość i wysokość.

8.       Kierowałam/em budową urządzenia obozowego wg własnego projektu. Umiem sprawnie posługiwać się sprzętem pionierskim. Potrafię zawiązać co najmniej 10 węzłów i ich zastosowanie.

9.       Brałem udział w organizacji wycieczki zastępu lub drużyny.

10.    Wyrobiłam/em w sobie pożyteczne nawyki ekologiczne (oszczędzam wodę, gaszę światło, segreguję odpady).

11.    Wiem, co to jest park narodowy, park krajobrazowy i rezerwat przyrody. Wymienię kilka polskich parków narodowych oraz wskażę występujące w nich osobliwości przyrodnicze. Odwiedziłam/em jeden z parków narodowych, krajobrazowych lub rezerwatów.

Poszukiwanie pól służby

1.    Poznaję historię swojej miejscowości. Wiem, co wyróżnia ją spośród innych (np. znane postacie, historyczne wydarzenia, zabytki, sztuka ludowa).

2.    Wiem, na czym polega demokracja. Brałam/em udział w demokratycznym podejmowaniu decyzji.

W okresie próby uczestniczyłam/em w obozie lub zimowisku harcerskim oraz w co najmniej dwóch biwakach lub rajdach, zrealizowałam/em co najmniej trzy projekty, w tym przynajmniej jeden na rzecz środowiska (np. szkoły, osiedla). Zdobyłam/em w tym czasie przynajmniej trzy sprawności (dwugwiazdkowe lub trzygwiazdkowe).

     

Uwaga. Próbę można uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku.

SAMARYTANKA-ĆWIK

Poszukuję wzorów do naśladowania zgodnych z harcerskimi wartościami zawartymi w Prawie
i Przyrzeczeniu Harcerskim. Szukam sytuacji, w których mogę pomóc. Pracuję nad swoim charakterem. Wywiązuję się ze swoich obowiązków. Poszukuję swoich zainteresowań i pasji. Rozwijam je zdobywając wiedzę i umiejętności w wybranych dziedzinach. Współtworzę życie drużyny.

Do próby może przystąpić harcerka/harcerz, która/y:

• zdobyła/ył stopień pionierki/odkrywcy; jeśli nie posiada stopnia pionierki/odkrywcy, realizuje próbę samarytanki/ćwika poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte
  w wymaganiach poprzednich stopni;
• aktywnie uczestniczę w życiu zastępu i drużyny.

Zalecany czas trwania próby: 9-12 miesięcy

Praca nad sobą

1. Znam swoje dobre strony. Rozwijam je i potrafię je wykorzystać na rzecz innych.
2. Poszukuję autorytetów. Czerpię z nich motywację do pracy nad sobą.
3. Czynnie uczestniczę w formach rozwoju duchowego, np. kuźnica, dyskusja, rekolekcje, pielgrzymka.
4. Racjonalnie organizuję własny czas. Planuje przebieg dnia, tygodnia.
5. Znam zasady dobrego wychowania, potrafię ubrać się odpowiednio do sytuacji.
6. Potrafię korzystać z osiągnięć postępu technicznego, przestrzegam przy tym zasad kultury (np. znam zasady netykiety, wiem, jak korzystać z telefonu komórkowego w miejscach publicznych, kontroluję czas spędzany przy komputerze).
7. Udoskonaliłam/em swoją technikę uczenia się lub poprawiłam/em oceny z wybranych przedmiotów szkolnych.
8. Systematycznie oszczędzam pieniądze na określony cel.
9. Uczę się języka obcego i potrafię wykorzystać jego znajomość (np. przetłumaczyłam/em artykuł, nawiązałam/em korespondencję ze skautem lub skautką).
10. Zrobiłam/em przegląd swego tygodniowego jadłospisu pod kątem wartości odżywczych, wyciągnęłam/wyciągnąłem wnioski i wprowadziłam/em poprawki na przyszłość. Znam skutki niedożywienia i przejadania się.
11. Potrafię udzielić pierwszej pomocy, w razie potrzeby potrafię zastosować resuscytację (ogól czynności prowadzących do przywrócenia podstawowych czynności życiowych).
12. Włączyłem się do prowadzenia gospodarstwa domowego. W trakcie próby przejąłem na siebie dodatkowe obowiązki.
13. Załatwiłam/em sprawy organizacyjne biwaku, wycieczki, obozu (np. zakup biletu zbiorowego, ubezpieczenie, przygotowanie wykazu potrzebnego sprzętu, prowadzenie rachunków).

Doskonalenie harcerskie

1. Wyspecjalizowałam/em się w wybranej dziedzinie harcerskiej (techniki harcerskie lub inna dziedzina pomocna w pracy drużyny). Kierowałam/em projektem dotyczącym tej dziedziny.
2. Przeczytałam/em przynajmniej jedną książkę, która pogłębiła moją wiedzę o dziejach ruchu harcerskiego lub skautowego. Zaprezentuję innym (w zastępie, drużynie lub w klasie) wybrane zagadnienie lub znaczącą postać z dziejów harcerstwa.
3. Zorganizowałam/em według własnego pomysłu akcję zarobkową w drużynie lub nawiązałam/am pożyteczne dla drużyny kontakty (z osobą, instytucją).
4. Znam cele działania Związku Harcerstwa Polskiego.

Poszukiwanie pól służby

1.    Jestem wrażliwa/wy na potrzeby drugiego człowieka – świadomie i odpowiedzialnie podejmuje stałą służbę.

2.    Sporządziłam/em „mapę potrzeb” występujących w najbliższej okolicy i uczestniczyłam/em w projekcie (zadaniu) odpowiadającym na którąś ze wskazanych potrzeb.

3.    Orientuję się w bieżących wydarzeniach politycznych, gospodarczych i kulturalnych kraju.

4.    Znam najważniejsze prawa i obowiązki obywateli RP.

5. Przeprowadziłam/em zwiad tematyczny (np. poznając przyrodę, kulturę, historię, współczesne życie społeczne i gospodarcze, poznając ciekawe osoby, mało znane miejsca, zapomniane pamiątki historyczne). Sporządziłam/em dokumentację zwiadu (zawierającą np. opisy, wywiady, pamiątki, fotografie, spis lektur na wybrany temat). W interesujący sposób przedstawiłam/em ją w drużynie.

W okresie próby uczestniczyłam/em w co najmniej trzech projektach. W czasie próby zdobyłam/em co najmniej trzy sprawności (dwugwiazdkowe i trzygwiazdkowe).

Uwaga. Próbę można uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku.

Harcerka orla-harcerz orli

W harcerskiej wędrówce przez życie odnajduje wzory do naśladowania. Kierując się Prawem Harcerskim buduję swój własny system wartości. Sama/m wyznaczam swoje cele. Wybieram swoją drogę życiową. Dążę do mistrzostwa w wybranych dziedzinach. Podejmuję wyzwania. Znajduję pole stałej służby.

Do próby może przystąpić harcerka/harcerz, która/y:

• zdobyła/ył stopień samarytanki/ćwika. Jeśli nie posiada stopnia samarytanki/ćwika, realizuje próbę harcerki orlej/harcerza orlego poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach poprzednich stopni,
• aktywnie uczestniczy w życiu drużyny,
• zrealizowała/ał próbę wędrowniczą i otrzymała/ał naramiennik wędrowniczy,
• wspólnie z opiekunem przygotowała/ał indywidualny program próby.

Zalecany czas trwania próby: 12–18 miesięcy

Wymagania stopnia wyznaczają płomienie wędrowniczej watry

Siła ciała

1. Prowadzę higieniczny tryb życia i doskonalę swoją sprawność fizyczną. Znam granice swojej wytrzymałości fizycznej.
2.  Zaplanowałam/em i zorganizowałam/em wędrówkę o charakterze wyczynu.

Siła rozumu

1. Samodzielnie planuję swój czas. Znam podstawowe zasady dobrego planowania czasu.
2. Rozsądnie gospodaruję własnymi i powierzonymi zasobami finansowymi. Opracowałam/em sposób sfinansowania wybranego przedsięwzięcia i zrealizowałam/em go.
3. Pogłębiam swoją wiedzę i umiejętności w różnych dziedzinach aktywności (nauka i kultura).
4. Znalazłam/em dziedzinę, w której chcę osiągnąć mistrzostwo. Mam już w niej osiągnięcia.

Siła ducha

1. Na podstawie Prawa Harcerskiego buduję swój system wartości. Potrafię otwarcie
   i konsekwentnie go bronić.
2. Samodzielnie podejmuję stałą służbę w dziedzinie życia duchowego.
3. Staram się zrozumieć innych i uznaję ich prawo do odmienności. Poznałam/em kilka kultur (np. narodowych, wyznaniowych).
4. Staram się żyć w harmonii z naturą.
5. Pielęgnuję więzi rodzinne.
6. Znalazłam/em swoje miejsce w grupie rówieśniczej (dokonując świadomych wyborów
   i zachowując własny system wartości).
7. Pokonałam/em jedną ze swoich słabości.
8. Dziedziny swoich zainteresowań porównałam/em z potrzebami środowiska. W ten sposób określiłam/em swoje pole służby. Pełniłam/em służbę przez wyznaczony czas.

Formą zakończenia próby jest wędrówka umożliwiająca własne, wewnętrzne podsumowanie próby. Sposób odbywania wędrówki zależy od tradycji środowiska.

Uwaga. Próbę można uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku.

HARCERKA RZECZYPOSPOLITEJ-HARCERZ RZECZYPOSPOLITEJ

Mam własny system wartości wynikający z Prawa Harcerskiego. Kieruję się nim we wszystkich aspektach swojego życia. Potrafię godzić pełnione przeze mnie role, np. w rodzinie, w szkole,
w pracy, w działalności społecznej. Osiągam mistrzostwo w wybranych dziedzinach aktywności. Jestem świadomą/ym obywatelką/em RP. Swoją postawą i postępowaniem prezentuję harcerski styl życia.

Do próby może przystąpić harcerka/harcerz, która/y:

• zdobyła/ł stopień harcerki orlej/harcerza orlego,
• wspólnie z opiekunem przygotowała/ał indywidualny program swojej próby.

Zalecany czas trwania próby: 12–24 miesiące

Wymagania na stopień wyznaczają polana wędrowniczej watry:

·         Praca nad sobą

·         Służba

·         Poszukiwanie swojego miejsca w społeczeństwie

Indywidualne zadania próby harcerki Rzeczypospolitej-harcerza Rzeczypospolitej harcerka/harcerz buduje zgodnie z trzema wymienionymi kierunkami pracy wędrowniczej. W pracy nad sobą umacnia swoje zalety i niweluje wady oraz słabości. Dba o zdrowie i kondycję fizyczną. Rozwija swoją osobowość przez udział w różnych formach życia duchowego i kulturalnego. Pełni stałą służbę, która przynosi wymierne efekty. Poszukując swojego miejsca w społeczeństwie, konsekwentnie realizuje swój pomysł na życie: w nauce i w pracy, w rodzinie, rozwijając pasje
i zainteresowania. Zna swoje prawa i obowiązki, wynikające z pełnionych ról społecznych, stara się wywiązywać z nich jak najlepiej. Wie, na czym opiera się system państwa prawa, zna w nim swoje miejsce. Szuka drogi osiągnięcia samodzielności ekonomicznej.

Sprawności harcerskie



Osoby w wieku 13-16 dotyczą sprawności jedno- i dwu-gwiazdkowe


Samarytańskie
  HIGIENISTA  HIGIENISTKA  *
1. Założył/a opatrunek, nakleił/a plaster z opatrunkiem, zabandażował/a kończynę, wykorzystał/a w
opatrywaniu chustę trójkątną.
2. Zabezpieczył/a się przed przeziębieniem, odmrożeniem.
3. Zaradził/a w przypadku skaleczenia, otarcia nogi, niewielkiego oparzenia, krwotoku z nosa, ukąszenia
przez pszczołę lub osę.
4. Zmierzył/a temperaturę, wie jaka jest prawidłowa temperatura ciała.
5. Poznał/a alarmowe numery telefonów. Wie, kiedy i w jaki sposób należy z nich korzystać.

  SANITARIUSZ   SANITARIUSZKA  * *
1. Poznał/a zasady kompletowania apteczki. Skompletował/a apteczkę osobistą.
2. Prawidłowo postąpił/a w przypadku:
• krwotoku (np. z kończyny), stłuczenia, zaprószenia oka, omdlenia,
• konieczności unieruchomienia kończyny,
• sprawdzenia tętna,
• konieczności udrożnienia górnych dróg oddechowych.
3. Pełnił/a służbę samarytańską na wycieczce, biwaku lub obozie.
4. Brał/a udział w akcji społecznej, służącej profilaktyce zdrowotnej.

  RATOWNIK   RATOWNICZKA  * * *
1. Skompletował/a torbę pierwszej pomocy dla drużyny na rajd, wycieczkę lub biwak.
2. Zaradził/a, w przypadku zatrucia pokarmowego (substancjami chemicznymi, grzybami, zepsutą
żywnością).
3. Zaradził/a w przypadku utraty przytomności. Ułożył/a poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. 
4. Umie zorganizować transport chorego. Zastosował/a różne sposoby nasobnego przenoszenia rannych.
Kierując patrolem noszowym pokonał(a) kilka przeszkód (zejście do dołu, podejście pod górę,
pokonanie ogrodzenia).
5. Brał/a udział w zawodach w ratownictwie lub ratowniczej grze terenowej. Pełnił/a służbę w
ambulatorium obozowym lub podczas dużej imprezy terenowej, opiekował/a się chorym.
Odznaki “Ratownik Medyczny ZHP”


Przyrodnicze
  PRZYRODNIK     PR ZYRODNICZKA *
1. Rozpoznał/a po sylwetkach i liściach dziesięć drzew (np. dąb, brzozę, klon, leszczynę, wierzbę, topolę,
lipę, sosnę, świerk, jodłę, modrzew).
2. Rozpoznał/a na rysunku lub zdjęciu po pięć gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce.
3. Uczestniczył/a w wycieczce do lasu, ułożył/a i przedstawił/a w zastępie pięć zasad zachowania się w
lesie.
4. Samodzielnie lub z zastępem zasadził/a drzewko w pobliżu swojego domu, na działce lub przy szkole.

PRZYJACIEL PRZYRODY * *
1. Wskazał/a na mapie Polski parki narodowe oraz znajdujące się w okolicy (np. w gminie lub powiecie)
rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i wybrane pomniki przyrody. Potrafi wyjaśnić cele, dla których
je utworzono.
2. Uczestniczył/a w wycieczce do rezerwatu przyrody lub parku narodowego. Zachowywał/a się zgodnie z
obowiązującym tam regulaminem.
3. Brał/a udział w pracy na rzecz środowiska naturalnego, np. w parku, na szlaku turystycznym, podczas
imprezy ekologicznej.
4. W swoim domu oszczędza wodę i energię elektryczną, dba o wykorzystanie surowców wtórnych.

ZNAWCA PRZYRODY * * *
1. Skompletował/a biblioteczkę (książki, artykuły, foldery, adresy stron internetowych) o tematyce
ekologicznej.
2. Poznał/a zasady ekologicznego obozowania. Zastosował/a je w praktyce.
3. Wziął/ęła udział w akcji na rzecz ratowania lub ochrony środowiska naturalnego.
4. Przygotował/a i przeprowadził/a zbiórkę na temat znaczenia przyrody dla zdrowia człowieka oraz o
potrzebie jej ochrony przed zagrożeniami cywilizacji.
5. Zapoznał/a się z celami i działaniami kilku wybranych organizacji ekologicznych.

EKOLOG * * * *
1. Poznał/a systematykę roślin. Poznał/a rośliny chronione w Polsce.
2. Poznał/a systematykę zwierząt. Poznał/a zwierzęta chronione w Polsce.
3. Przedstawił/a w interesującej formie bogactwo polskich lasów, znaczenie lasów dla przyszłości
człowieka na Ziemi. 
4. Wskazał/a zagrożenia występujące w polskich lasach i dotyczące drzew, ptaków i zwierząt.
5. Poznał/a zasady ekologicznego obozowania. Zastosował/a je w praktyce.
6. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie.

Puszczańskie
ROBINSON * *
1. Przeprowadził/a w pobliżu obozu w samotności kilkugodzinną obserwację życia lasu o wschodzie
słońca.
2. W dowolnej formie udokumentował/a swoje spostrzeżenia (zauważone zwierzęta, ich tropy, zjawiska
przyrody, znalezione rośliny chronione, jadalne itp.),zaprezentował/a je na zbiórce zastępu.
3. Przygotował/a dla zastępu posiłek, korzystając z zebranych owoców lasu.
4. Wraz z kolegą/koleżanką biwakował/a w pobliżu obozu przez 24 godziny.

LEŚNY CZŁOWIEK * * *
1. Odbył/a samotną wędrówkę po lesie (od świtu do zmroku), żywiąc się owocami lasu, odnalazł/a
wyznaczone przez drużynowego miejsce bez posługiwania się mapą, kierując się tylko znakami
przyrody.
2. Korzystając z samotności przemyślał/a swoje dotychczasowe życie harcerskie.
3. Powrócił/a niepostrzeżenie do ogniska i opowiedział/a gawędę o życiu lasu na podstawie wyników
obserwacji i przemyśleń, jakie miał/a podczas wędrówki.
4. W czasie tej wędrówki znalazł/a ciekawe miejsce, by pokazać je potem harcerzom/harcerkom z
drużyny.

TRZY PIÓRA * * * *
1. Przeszedł/przeszła pomyślnie trzy próby – milczenia, głodu i samotności – przez kolejne trzy doby:
• w czasie pierwszej doby powstrzymał/a się od spożywania jakichkolwiek pokarmów i napojów 
(z wyjątkiem czystej wody) uczestnicząc we wszystkich zajęciach obozowych,
• w czasie drugiej próby zachowa/a całkowite milczenie,
• trzecią dobę spędził/a w lesie nie spostrzeżony/ona przez ludzi, żywiąc się pokarmem leśnym.

Kucharskie
KUCHCIK *
1. Przygotował/a w terenie posiłek dla zastępu, korzystając z kuchni polowej lub kuchenki turystycznej.
2. Zadbał/a o estetyczny wygląd polowego “stołu”.
3. Przestrzegał/a zasad higieny przy sporządzaniu posiłków i zapoznał/a z nimi zastęp.
4. Przygotował/a śniadanie lub kolację dla domowników.
5. Przygotował/a podwieczorek według własnego pomysłu.

KUCHARZ * *
1. Prawidłowo posługiwał/a się sprzętem kuchennym (nożami, tłuczkami, maszynką do mielenia,
garnkami i patelniami różnej wielkości, cedzakiem).
2. Ułożył/a urozmaicony jadłospis na kilkudniowy biwak lub na tydzień obozu dla całej drużyny.
3. Przygotował/a obiad dwudaniowy dla rodziny, estetycznie go podając.
4. Wybrał/a miejsce na kuchnię na biwaku drużyny urządził/a ją funkcjonalnie.

KUCHMISTRZ–KUCHMISTRZYNI * * *
1. Rozplanował/a i urządził/a blok kuchenny na obozie drużyny lub kilkudniowym biwaku. 
2. Kierował/a co najmniej przez trzy dni służbą kuchenną na obozie drużyny lub na biwaku: układając
jadłospisy, gotując każdego dnia inną zupę, przygotowując dania mięsne i jarskie.
3. Poznał/a zasady racjonalnego żywienia dzieci i dorosłych.
4. Ułożył/a wybraną dietę: (np.: niskokaloryczną, dla cukrzyków, dla diabetyków) oraz wyliczył/a
podstawowe wartości odżywcze w stosunku do tej diety.
5. Przygotował/a młodszych do próby na sprawność “kuchcika”.

Logistyczne – Finansowe
  OSZCZĘDNY   OSZCZĘDNA  *
1. Wie, jakie są podstawowe miesięczne opłaty domowe.
2. Zaoszczędził/a pieniądze na wybrany przez siebie cel.
3. Współuczestniczył/a w organizowaniu akcji zarobkowej.
4. Wymienił/a surowce wtórne, które zbierał/a i segregował/a.
5. Oszczędnie gospodaruje wszelkimi materiałami.

  SKARBNIK   SKARBNICZ  KA * *
1. Poznał/a przepisy finansowe ZHP obowiązujące drużynę.
2. Opracował/a preliminarz finansowy imprezy drużyny.3. Zorganizował/a akcję zarobkową zastępu. 
4. Przyjął/przyjęła składki członkowskie zastępu i prawidłowo je wpisał/a do książki finansowej drużyny.
5. Nauczył/a się prawidłowo wypełniać książkę finansową drużyny.

FINANSISTA * * *
1. Opracował/a plan finansowy drużyny na rok harcerski i przedstawił/a swoją koncepcję radzie drużyny.
2. Przygotował/a i zrealizował/a projekt mający na celu zachęcenie do oszczędzania.
3. Zarządzał/a finansami biwaku drużyny:
• przygotował/a preliminarz
• właściwie rozliczył/a wydatki.
4. Przedstawił/a młodszym sposoby oszczędzania i gospodarowania własnymi środkami finansowymi.
Uprawnienia samodzielny księgowy/samodzielna księgowa
Uprawnienia do prowadzenia ksiąg przychodów i rozchodów

Logistyczne – Obozowe
SOBIERADEK OBOZOWY *
1. Rozbił/a samodzielnie mały namiot.
2. Uczestniczył/a w budowie urządzeń namiotowych, posługując się sprzętem pionierskim.
3. Samodzielnie wykonał/a przedmiot przydatny na obozie, np. kosz na śmieci, wieszak, tablicę rozkazów.
4. Rozpalił/a ogień w bezpiecznym miejscu i zatarł/a dokładnie ślady po zakończeniu ogniska.

TECHNIK OBOZOWY * *
1. Umiejętnie posługiwał/a się zakonserwowanym przez siebie sprzętem pionierskim przy budowie
urządzeń namiotowych.
2. Zbudował/a urządzenie obozowe własnego pomysłu, stosując węzły i gwoździe odpowiedniej
wielkości.
3. Wraz z zastępem rozstawiał/a namioty różnego typu i wielkości.
4. Po zakończeniu obozu wraz z zastępem składał/a namioty przygotowując je do złożenia w magazynie
(suszył/a, naprawiał/a, talkował/a).

WYGA OBOZOWY * * *
1. Uczestniczył/a w zwiadzie kwatermistrzowskim obozu drużyny.
2. Kierował/a rozstawieniem obozu, właściwie dobierając miejsca na namioty mieszkalne, kuchnie i
sanitariaty.
3. Zapoznał/a się z możliwościami zastosowania różnego rodzaju drewna do budowy urządzeń
obozowych.
4. Budował/a urządzenia obozowe ogólnego użytkowania, np. kuchnię, pomosty, stołówkę.
5. Brał/a udział w kwaterce obozowej.

Logistyczne – Gospodarcze
MAJSTERKLEPKA *
1. Skompletował/a zestaw podstawowych narzędzi do majsterkowania i umie się nimi bezpiecznie
posługiwać.
2. Oczyścił/a przedmioty z drewna, metalu i tworzyw sztucznych, nie niszcząc ich.
3. Skleił/a rozbitą porcelanę, plastik, metal – przedstawił/a swoje sposoby drobnych napraw na zbiórce
zastępu.
4. Wykonał/a proste prace, jak np. ostrzenie noży, wymiana baterii w latarce, kalkulatorze, radiu,
wymiana uszczelki w kranie, naoliwienie zamka. 

GOSPODARZ * *
1. Opiekował/a się harcówką przez okres próby: dokonał/a w niej drobnych napraw lub zaproponował/a
nowe funkcjonale i estetyczne rozmieszczenie wyposażenia.
2. Konserwował/a sprzęt pionierski, sportowy lub obozowy.
3. Skompletował/a sprzęt potrzebny na obóz drużyny lub szczepu.
4. Wie, na czym polega inwentaryzacja, brał/a udział w spisie z natury.
5. Prowadził/a magazyn sprzętu na obozie drużyny lub w ciągu roku wraz z dokumentacją.

  KWATERMISTRZ   KWATERMISTRZYNI*  * *
1. Stosuje zasady logistyki w życiu codziennym – korzysta z tej wiedzy przy planowaniu prac drużyny.
2. Uczestniczył/a w organizowaniu obozu drużyny pod względem kwatermistrzowskim, zadbał/a o
zaplecze dla obozu.
3. Był odpowiedzialny/była odpowiedzialna za organizacyjną stronę biwaku lub rajdu szczepu.
4. Przez okres co najmniej 6 miesięcy pełnił/a funkcję kwatermistrza drużyny lub szczepu.
5. Nauczył/a młodszych konserwować sprzęt pionierski i porządkować magazyn sprzętu oraz posługiwać
się narzędziami zgodnie z podstawowymi zasadami bezpieczeństwa.

LOGISTYK * * * *
1. Odpowiadał/a za logistyczne przygotowanie obozu, przeprowadzając zwiad i organizując zaplecze dla
obozu, przygotował/a niezbędne dokumenty.
2. Pełnił/a funkcję kwatermistrza/kwatermistrzyni lub zaopatrzeniowca na obozie.
3. Przygotował/a preliminarz i współuczestniczył/a w rozliczeniu obozu.
4. Podsumował/a roczną działalność drużyny/szczepu pod względem organizacyjnym: przeprowadził/a
inwentaryzację, ocenił/a ilościowo i jakościowo zaplecze sprzętowe, skontrolował/a i uzupełnił/a
dokumentację. Wnioski i propozycje przedstawił/a radzie drużyny /szczepu.
5. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie. 

Terenoznawcze
  OBSERWATOR   O BSERWATORKA *
1. Wyznaczył/a strony świata za pomocą busoli, słońca, gwiazd i drzew.
2. Poruszał/a się bezszelestnie po pomieszczeniu zamkniętym i w terenie, czołgając się i maskując swoją
obecność.
3. Rozpoznał/a w lesie ślady ludzi, zwierząt i pojazdów.4. Uczestniczył/a w biegu terenowym poruszając się według znaków patrolowych.
5. Zapamiętał/a przebytą drogę w terenie leśnym i w mieście, wrócił/a nią samodzielnie bez błądzenia.

TERENOZNAWCA * *
1. Ocenił/a prawidłowo odległość od wyznaczonego punktu wykorzystując zasady określania odległości w
terenie.
2. Dokonał/a pomiaru niedostępnych obiektów w terenie: wysokości drzewa, szerokości rzeki.
3. Trafił/a do wyznaczonego miejsca w nieznanym terenie na podstawie szkicu lub mapy.
4. Poprowadził/a patrol w terenie posługując się busolą i bezbłędnie docierając do miejsca oznaczonego
na mapie.
5. Wytypował/a w nowym terenie miejsce na biwak drużyny, rozplanowując jego rozbicie.

TOPOGRAF * * *
1. Wyznaczył/a strony świata według przedmiotów terenowych w nocy i w dzień oraz wg słońca i
zegarka.
2. Trafił/a według mapy do odległego o kilka kilometrów obiektu, wykonując w czasie marszu szkic drogi
z zastosowaniem właściwej skali.
3. Naniósł/naniosła na powiększony przez siebie wycinek mapy lub planu miasta uzyskane w czasie
zwiadu terenowego informacje o znajdujących się tam ważnych obiektach.
4. Uzyskał/a informacje o ważnych obiektach w nieznanym terenie, korzystając z możliwości Internetu i
naniósł/naniosła je na przygotowywany dla potrzeb drużyny fragment planu miasta.
5. Przeszkolił/a młodszych w zakresie znajomości znaków patrolowych i topograficznych.

KARTOGRAF * * * *
1. Wykonał/a z pamięci szkic sytuacyjny terenu.
2. Dokonał/a pomiaru terenu nadającego się na urządzenie obozu lub dziecięcego placu zabaw. Wykonał/a
dokładny plan. 
3. Wykreślił/a mapę wybranego terenu (zaktualizował starą mapę) na potrzeby obozu, gry terenowej,
rajdu itp.
4. Przygotował/a trasę imprezy na orientację i biegu terenowego z przeszkodami.
5. Przeprowadził/a w drużynie (szczepie) szkolenie z zakresu terenoznawstwa.
6. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie. 

Łącznościowe
GONIEC *
1. Wskazał/a drogę do urzędów i ważnych miejsc w swojej miejscowości.
2. Dostarczył/a list lub ustną wiadomość do adresata w wyznaczonym terminie.
3. Nadał/a na poczcie: list polecony, telegram, przekaz pieniężny, paczkę.
4. Bezbłędnie przekazał/a meldunek w czasie gry terenowej, posługując się wybranymi sposobami
łączności.
5. Odebrał/a i wysłał/a wiadomość pocztą internetową.

ŁĄCZNIK–ŁĄCZNICZKA * *
1. Znalazł/a w książce telefonicznej lub w Internecie adres i numer telefonu każdej instytucji, dysponując
tylko jej nazwą.
2. Obsługując centralkę telefoniczną utrzymał/a łączność w terenie.3. Wykonał/a przyrząd do sygnalizacji w terenie, nadając i odbierając za jego pomocą depeszę napisaną
alfabetem Morse’a.
4. Opracował/a własny szyfr dla zastępu(drużyny).

ZWIADOWCA * * *
1. W nieznanym terenie podszedł/podeszła wskazany obiekt w sposób niedostrzeżony.
2. Przeprowadził/a zwiad, sporządzając szczegółowy raport zawierający opis wykonanych zadań i
zaobserwowanych zdarzeń.
3. Nawiązał/a łączność za pomocą radia CB, przekazał/a informacje zdobyte podczas zwiadu.
4. Przeprowadził/a w zastępie /drużynie/ szkolenie z łączności.
5. Wie, jakie są zasady i sposoby przekazu i gromadzenia poufnych informacji (np. danych osobowych),
szczególnie w Internecie.

Harce
HARCOWNIK *
1. Uczestniczył/a w 5 grach terenowych, przestrzegał/a zasad w nich obowiązujących.
2. Poznał/a 10 ćwiczeń rozwijających spostrzegawczość, refleks, pamięć.
3. Uczestniczył/a razem z zastępem w zawodach, turnieju, meczu lub innej formie współzawodnictwa
między zastępami.
4. Brał/a udział w INO, grze ekologicznej lub biegu patrolowym.

  ORGANIZATOR HARCÓW    ORGANIZATOR  KA HARCÓW* *
1. Przeprowadził/a 10 gier terenowych i sportowych, ucząc młodszych zasad w nich obowiązujących.
2. Zorganizował/a dla zastępu (drużyny) ćwiczenia z KIM-a w harcówce i w terenie.
3. Zorganizował/a mecz, olimpiadę lub inną formę zawodów między zastępami.
4. Prowadzi własny notatnik, zawierający zbiór gier i ćwiczeń do wykorzystania w pomieszczeniu i w
terenie.

MISTRZ HARCÓW–MISTRZYNI HARCÓW * * *
1. Przedstawił/a zestaw gier, ćwiczeń i konkursów, zebranych w czasie próby.
2. Przeprowadził/a po kilkanaście gier terenowych i świetlicowych w drużynie (szczepie) lub dla dzieci
spoza ZHP.
3. Przygotował/a trasę i program harcerskiego biegu terenowego, sprawdzającego znajomość technik
harcerskich.
4. Nauczył/a młodszych kilku gier i ćwiczeń do wykorzystania na zbiórkach i w szkole. 
Animator pedagogiki zabawy “Klanza”
Uprawnienia sędziego INO

Krajoznawcze
WSKAZIDROGA
1. W czasie gry lub zwiadu terenowego poprowadził/a zastęp do określonego miejsca odległego o ok. 2-3
km, odszukał/a wyznaczony obiekt.
2. Na planie zaznaczył/a nazwy ulic i placów oraz ważne obiekty – ośrodek zdrowia, aptekę, pocztę, straż
pożarną, posterunek policji itp.3. Poznał/a najbliższy obiekt godny zwiedzenia (zabytek historyczny, muzeum, osobliwość przyrodniczą
itp.) i opowiedział/a o nim na zbiórce zastępu.
4. Wyszukał/a interesujące informacje o swojej miejscowości w przewodniku, encyklopedii, Internecie
oraz przedstawił/a je zastępowi w dowolnej formie.

  PRZEWODNIK     PR ZEWODNICZKA PO... * *
mieście, okolicy, miejscach pamięci narodowej, muzeach itp. 
Kanon wymagań sprawności:
1. Poznał/a historię swojego regionu. W sposób szczególny interesuje się wybranym okresem lub
miejscem.
2. Opracował/a trasę kilkugodzinnej wycieczki i wykonał/a projekt folderu turystycznego o niej.
3. Nawiązał/a niezbędne kontakty z gospodarzem terenu oraz obiektów i placówek ujętych w opracowaniu
propozycji trasy wycieczkowej.
4. Przeprowadził/a dla kolegów/koleżanek ze swojego środowiska lub przyjezdnych wycieczkę
opracowaną przez siebie trasą.

KRAJOZNAWCA * * *
1. Oprowadził/a trzy wycieczki po swoim mieście (okolicy), wykazując się znajomością jego historii,
zabytków i ciekawych obiektów.
2. Pokierował/a sporządzeniem informacji o walorach turystycznych okolicy na podstawie zajęć
terenowych i literatury (geografia i historia okolicy, system połączeń komunikacyjnych, przemysł i
rolnictwo, obiekty historyczne i przyrodnicze, sztuka, zwyczaje ludowe itp. )
3. Zaplanował/a cykl wycieczek do miejsc ciekawych pod względem historycznym, przyrodniczym lub
geograficznym, posługując się mapami i przewodnikami.
4. Zorganizował/a dla młodszych zwiad etnograficzny lub konkursy np.: znajomości stylów
architektonicznych, z zakresu historii ruchu krajoznawczego, historii sztuki regionu, itp.
5. Uczestniczył/a w trzech wycieczkach krajoznawczych w różnych regionach Polski.

Turystyczne
ŁAZIK *
1. Skompletował/a ekwipunek turystyczny.
2. Uczestniczył/a w kilku wycieczkach, ubierając się stosownie do warunków terenowych i pogodowych,
zabezpieczając się przed przegrzaniem i przemoczeniem oraz otarciem stóp.
3. Poprawnie spakował/a plecak, zabierając tylko rzeczy przydatne na tej wyprawie.
4. Poznał/a zasady poruszania się po drogach.
5. Uczestnicząc w wycieczkach i rajdach, zawsze zachował/a pogodę ducha, mimo trudów wędrowania.

TRAMP * *
1. Odbył/a co najmniej 5 samodzielnych wypraw w promieniu kilku kilometrów od miejsca zamieszkania.
2. Poznał/a zasady bezpiecznego marszu (tempo, odpoczynek, obciążenie, przepisy ruchu drogowego).
3. Nocował/a w lesie bez namiotu oraz w nieznanej miejscowości, korzystając np. ze schroniska PTSM.
4. Zorganizował/a biwak zastępu (drużyny), rozbijając go, a następnie likwidując bez pozostawienia
śladów.

WĘDROWIEC * * *
1. Przedstawił/a na zbiórce drużyny najpiękniejsze regiony turystyczne w Polsce.
2. Zorganizował/a dla drużyny wycieczki o różnej tematyce, m.in. krajoznawcze, przyrodnicze,
historyczne.
3. W czasie obozów wędrownych zainteresował/a się historią poznawanych miejsc i ludzi tam żyjących.
4. Zorganizował/a rajd według opracowanego przez siebie programu i nieznanej dla uczestników trasy.
Uprawnienia PTTK:
•  przewodnik po obiekcie – np. po Pałacu w Wilanowie, kopalni soli w Wieliczce
•  przewodnik po mieście – np. po Krakowie
•  przewodnik terenowy – np. po regionie
•  przewodnik górski – po danym paśmie
•  przodownik turystyki pieszej
•  przodownik turystyki górskiej

Językowe
JĘZYKOZNAWCA *
1. Wyraża się poprawnie, nauczył/a się umiejętnie korzystać ze słowników języka polskiego i poprawnej
polszczyzny.
2. Nauczył/a się podstawowych zwrotów grzecznościowych w językach: angielskim, francuskim,
niemieckim, rosyjskim.
3. W wybranym przez siebie języku obcym nauczył/a się podstawowego słownictwa związanego z
harcerstwem (co najmniej 20 słówek).
4. Uczy się systematycznie wybranego języka obcego.

  TŁUMACZ   T ŁUMACZKA * *
1. Pogłębił/a w czasie próby znajomość języka obcego.
2. Przetłumaczył/a na język polski kilka gier skautowych.
3. Napisał/a słowniczek o tematyce harcerskiej, zawierający ok. 100 słówek w języku, którego się uczy.
4. Uczestnicząc w spotkaniu skautowym, pomagał/a innym porozumieć się w języku, którego się uczy.

  POLIGLOTA    POLIGLOTKA  * * * 
1. Potrafi porozumieć się w podstawowych sprawach w co najmniej dwóch językach obcych i tłumaczyć
rozmowę z wybranego języka.
2. Przetłumaczył/a artykuły o tematyce skautowej, upowszechniając ich treść w swoim środowisku.
3. Nauczył/a młodszych kilku zwrotów obcojęzycznych.
4. Zaoferował swoją służbę jako tłumacz podczas spotkania skautowego organizowanego przez szczep,
hufiec lub chorągiew.
Certyfikaty językowe

Naukowe
SZPERACZ *
1. Przygotowując żądaną informację, umiejętnie posłużył/a się przewodnikiem, encyklopedią, Internetem.
2. Zlokalizował/a wybrany obiekt w nieznanym terenie, wykorzystując dostępne źródła informacji.
3. Przeprowadził/a wywiad dotyczący ciekawostek wybranej miejscowości i zaprezentował/a go na
zbiórce zastępu.
4. W czasie obozu, biwaku lub rajdu zebrał/a ciekawostki na temat odwiedzanych miejsc i ludzi,
prezentując je potem kolegom.

POSZUKIWACZ * *
1. Wybrał/a dziedzinę swoich zainteresowań i stale pogłębia swą wiedzę, odwiedzając miejsca związane z
tym tematem.
2. Zorganizował/a wycieczkę zastępu (drużyny) do miejsc, w których znajdują się eksponaty
charakteryzujące dziedzinę jej/jego zainteresowań.
3. Przeprowadził/a zwiad społeczny w czasie obozu lub biwaku, zdobywając wiedzę na temat historii i
ważnych spraw mieszkańców tego regionu.
4. Wykazał/a się znajomością krain geograficznych i okresów dziejowych Polski.

BADACZ–BADACZKA * * * 
1. Wykazał/a się zainteresowaniami w wybranej dziedzinie (doświadczenia fizyczne, chemiczne,
biologiczne, badania etnograficzne, archeologiczne, historyczne, religioznawcze, geologiczne itp.).
2. W interesujący sposób przedstawił/a dziedzinę swoich zainteresowań.
3. Spopularyzował/a w drużynie (w szkole) wybrane odkrycie naukowe lub wydarzenie historyczne
(społeczne) wyjątkowo ważne dla dziejów ludzkości.
4. Zorganizował/a młodzieżową debatę naukową na wybrany przez siebie temat.

Sportowe – pływackie
MŁODY PŁYWAK–MŁODA PŁYWACZKA *
1. Przepłynął/przepłynęła 100 m, w tym połowę na plecach.
2. Wytrzymał/a pod wodą 20 sekund.
3. Nauczył/a się prawidłowo zakładać kamizelkę ratunkową.
4. Poznał/a zasady bezpieczeństwa i higieny kąpieli.

PŁYWAK–PŁYWACZKA * *
1. Przepłynął/przepłynęła 200 m, w tym połowę na plecach.
2. Skoczył/a do wody z wysokości co najmniej 1 m i przepłynął/przepłynęła pod lustrem wody 10 m.
3. Wyciągnął/wyciągnęła przedmiot znajdujący się 1,5 m pod wodą.
4. Nauczył/a młodszych zakładania kamizelki ratunkowej i podawania koła ratunkowego.
5. Poznał/a zasady bezpieczeństwa i higieny kąpieli oraz ratowania tonącego.

PŁYWAK DOSKONAŁY–PŁYWACZKA DOSKONAŁA * * *
1. Przepłynął/przepłynęła 400 m (dziewczęta) i 600 m (chłopcy) w wodzie stojącej, lub 800 m
(dziewczęta) i 1000 m (chłopcy) z prądem co najmniej dwoma stylami.2. Przepłynął/przepłynęła pod wodą 15 metrów.
3. Uczestniczył/a w wyznaczaniu kąpieliska zgodnie z przepisami.
4. Zademonstrował/a w wodzie sposób ratowania tonącego.
Młodszy Ratownik WOPR
Ratownik WOPR, Specjalna karta pływacka “żółty czepek”

Sportowe
SPORTOWIEC *
1. Interesuje się wybraną dyscypliną sportu i popularyzuje ją, wymienił/a nazwiska swoich ulubionych
sportowców.
2. Codziennie wykonuje poranną gimnastykę.
3. Zademonstrował/a swój zestaw ćwiczeń treningowych.
4. Zorganizował/a spotkanie z zawodnikiem lub trenerem swojej dyscypliny albo zaprezentował/a film o
życiu sportowców.
Spełnienie powyższych warunków jest podstawą do zdobywania następujących sprawności
… [NAZWA DYSCYPLINY] np. 

PIŁKARZ, NARCIARZ **
1. Uprawia wybraną dyscyplinę sportu.
2. Zademonstrował/a swoje umiejętności w uprawianej dyscyplinie sportu.
3. Zorganizował/a dla harcerzy zajęcia zapoznające z uprawianą dyscypliną sportu (pokazy, zawody,
naukę zasad i techniki itd.).
4. Uczestniczył/a kilkakrotnie w zawodach sportowych, zawsze przestrzegając zasady fair play.
5. Stara się systematycznie poprawiać swoje wyniki.

OLIMPIJCZYK ***
1. Uprawia wybraną dyscyplinę sportu pod fachowym kierunkiem.
2. Uczestniczył/a w olimpiadzie sportowej (np. szkolnej, obozowej, międzyszkolnej), poprawiając swoje
wyniki.
3. Spopularyzował/a ideę olimpijską w swoim środowisku: w szkole, w drużynie (szczepie).
4. Reprezentował/a szkołę na zawodach sportowych, starając się przyczynić do sukcesów drużyny.
Sportowe klasy mistrzowskie

Artystyczne – Wokalne
  ŚPIEWAK   ŚPIEWACZ  KA *
1. Rozpoczął/a śpiew kilku piosenek na zbiórce zastępu.
2. Nauczył/a zastęp jednej piosenki.
3. Zaśpiewał/a z pamięci 10 piosenek (harcerskich, narodowych lub żołnierskich).
4. Występował/a z zastępem, śpiewając kilka piosenek oraz brał/a udział w inscenizacji piosenki.
5. Prowadzi na bieżąco swój śpiewnik harcerski, ma w nim zapisanych minimum 20 piosenek.  

PIEŚNIARZ PIEŚNIARK  A * *
1. Przedstawił/a prowadzony przez siebie śpiewnik, płytotekę lub taśmotekę.
2. Śpiewał/a na uroczystościach harcerskich, szkolnych lub kościelnych.
3. Nauczył/a zastęp lub drużynę po kilka tradycyjnych i współczesnych piosenek harcerskich oraz
turystycznych.
4. Wymienił/a swoich ulubionych piosenkarzy, śpiewaków i zespoły, uzasadniając swój wybór w sposób
przekonujący.

 WODZIREJ    WODZIREJKA  * * *
1. Przygotował/a program i przeprowadził 5 ognisk harcerskich dla szczepu lub kilku drużyn, w tym co
najmniej 2 tematyczne.
2. Zorganizował/a bal harcerski, tematyczną zabawę taneczną lub dyskotekę, organizując w przerwach
konkursy, zabawy i pląsy.
3. Przedstawił/a prowadzony przez siebie notatnik, w którym zapisuje pomysły pląsów, zabaw i
okrzyków.
4. Przygotował/a młodszych do próby na sprawności tancerza, muzyka lub piosenkarza.

Instrumentalne
GRAJEK * *
1. Nauczył/a się grać przynajmniej na jednym instrumencie, zagrał/a na nim melodię. 
2. Brał/a udział w przygotowywaniu uroczystości harcerskiej, organizując orkiestrę.
3. Nauczył/a zastęp lub drużynę piosenki na podstawie zapisu nutowego.
4. Zorganizował/a w drużynie naukę piosenek akompaniując na instrumencie.

MUZYK-MUZYCZKA * * *
1. Zagrał kilka melodii na wybranym instrumencie.
2. Scharakteryzował/a okresy w dziejach muzyki polskiej, wymieniając najsłynniejszych kompozytorów i
ich utwory.
3. Zorganizował/a dla drużyny wyjście na koncert do filharmonii lub opery.
4. Akompaniował/a na ognisku, dobierając wcześniej związany z tematem zestaw piosenek.
  
ARTYSTA   ARTYS  TKA * * * *
1. Doskonale orientuje się w życiu artystycznym i kulturalnym swojego regionu i Polski.
2. Animuje działalność artystyczną w swoim środowisku harcerskim.
3. Brał/a udział w warsztatach specjalistycznych, doskonalących umiejętności w wybranej przez siebie
dziedzinie artystycznej.
4. Odniósł/odniosła sukces na festiwalu, przeglądzie, konkursie, wystawie itp.
5. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie.

Społeczne
  MŁODY OBYWATEL    MŁODA  OBYWATELKA *
1. Poznał/a historię godła i barw narodowych.
2. Wie, co oznaczają i potrafi się wobec nich zachować. Zaśpiewał/a hymn państwowy.
3. Odszukał/a na mapie Polski miejsca, które dotąd odwiedził/a lub chciałby/chciałaby odwiedzić.4. Zapoznał/a się z częścią statutu szkoły, zawierającą prawa i obowiązki ucznia. Angażuje się w życie
swojej klasy.
5. Poznał/a daty polskich świąt narodowych. Wie, na pamiątkę jakich wydarzeń zostały ustanowione.
Przygotował/a z zastępem zbiórkę z okazji jednego z nich.
  
OBYWATEL    O BYWATELKA * *
1. Współpracuje z samorządem szkolnym. Przygotował/a kampanię promującą prawa i obowiązki
uczniowskie.
2. Angażuje się w życie szkoły.
3. Poznał/a najważniejsze fakty z historii najnowszej Polski.
4. Dowiedział/a się, gdzie znajdują się najważniejsze urzędy w jego/jej miejscowości i gminie.
Przygotował/a mapę miasta przedstawiającą ich lokalizację oraz główne sprawy jakimi się zajmują.
5. Zorganizował/a dla drużyny wycieczkę do urzędu gminy lub miasta.
  
OBYWATEL RZECZYPOSPOLITEJ     O BYWATELKA RZECZYPOSPOLITEJ * * *
1. Zapoznał/a się z najważniejszymi prawami i obowiązkami obywateli RP. 
2. Wie, na czym polega demokracja. Brał/a udział w demokratycznym podejmowaniu decyzji.
3. Zgromadził/a własną biblioteczkę książek o historii najnowszej Polski. W młodszej drużynie lub
zastępie przygotował/a i przeprowadził/a grę o historii najnowszej kraju. 
4. Orientuje się w bieżących wydarzeniach politycznych, gospodarczych i kulturalnych kraju. Zapoznał/a
się z podziałem polskiej sceny politycznej. Dowiedział/a się, kto sprawuje najważniejsze funkcje
państwowe.
5. Angażuje się w pracę parlamentu młodzieży lub jednej z młodzieżowych organizacji. W swojej
działalności godnie reprezentuje ZHP.

Komputerowe
KOMPUTEROWIEC * *
1. Wykonał/a podstawowe czynności na komputerze:
• napisał/a tekst w edytorze tekstu
• korzystając z arkusza kalkulacyjnego, wykonał/a prosty arkusz realizujący podstawowe operacje np.
sumowanie komórek
• napisał/a i wysłał/a wiadomość pocztą elektroniczną.
2. Znalazł/a podstawowe informacje w Internecie z dziedziny jego/ją interesującej.
3. Zainstalował/a w komputerze nowy program komputerowy i skonfigurował/a go do własnych potrzeb.
4. Obsługując komputer, przestrzega obowiązujących zasad higieny pracy.
  
ZNAWCA KOMPUTERÓW   ZNAWC  ZYNI KOMPUTERÓW* * *
1. Wskazał/a najlepsze modele monitorów, skanerów, drukarek, modemów oraz innych podzespołów
komputerowych w zależności od potrzeb i możliwości użytkownika, uzasadnił/a swój wybór.
2. Korzystając z instrukcji zainstalował/a w komputerze i właściwie skonfigurował/a dodatkowy sprzęt:
kartę muzyczną, dysk twardy, CD-ROM, skaner.
3. Zaradził/a w kilku przypadkach awarii sprzętu komputerowego.4. Zaprezentował/a młodszym harcerzom budowę i zasadę działania komputera oraz innych urządzeń:
drukarki, skanera, modemu.
5. Poznaje dowolny język programowania, wykorzystując nabyte umiejętności napisał/a prostą aplikację.
6. Systematycznie czyta prasę komputerową.

INFORMATYK * * * * 
1. Przedstawił/a młodszym harcerzom rolę i perspektywy rozwoju informatyki we współczesnym świecie.
2. Poznał/a co najmniej jeden język programowania, uczy się następnego, wykorzystał/a nabyte
umiejętności do opracowania aplikacji na użytek drużyny, szczepu, hufca.
3. Poznał/a podstawowe rodzaje licencji na oprogramowanie komputerowe, promuje stosowanie legalnych
programów.
4. Samodzielnie złożył/a komputer i właściwie go skonfigurował/a (na poziomie BIOS-u i systemu
operacyjnego).
5. Zorganizował/a w drużynie (szczepie) zajęcia wprowadzające w tajniki informatyki.
6. Pełni stałą służbę opartą na wiedzy informatycznej, np. administrator stron www (hufca, szczepu,
drużyny), serwisant sprzętu komputerowego w komendzie hufca itp.
7. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie, np. zdobycie specjalistycznego certyfikatu.