Poradnik

Poradnik Zastępowego 

Opracowany przez pwd. Łukasza Mordęckiego HO 

Zgierz 2009



Spis treści:
I. Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie 

II. Symbolika
Hymn harcerski

III. Historia
Historia Skautingu

IV. Struktura
Drzewo strukturowe

V. Oznaczenia funkcji

VI. Stopnie harcerskie

VII. Stopnie instruktorskie

VIII. Terenoznastwo
Znaki patrolowe
Wyznaczanie północy bez busoli
Wyznaczanie północy busola lub kompasem
Pomiar wysokości drzewa
Pomiar szerokości rzeki
Co widać z danej odległości

IX. Szyfry

X. Pierwsza pomoc w najprostszych przypadkach

XI. Pionierka - podstawy




I. Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie

1. Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia Harcerskiego.
2. Na słownie harcerza polegaj jak na Zawiszy.
3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.
4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza.
5. Harcerz postępuje po rycersku
6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.
7. Harcerz jest karny i posłuszny swoim rodzicem oraz wszystkim swoim przełożonym.
8. Harcerz jest zawsze pogodny.
9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny.
10. Harcerz jest czysty w mowie i uczynkach; nie pali tytoni i nie pije napojów alkoholowych.


Przyrzeczenie Harcerskie

"Mam szczerą wolę, całym sercem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętna pomoc bliźnim, być posłusznym/posłuchną Prawu Harcerskiemu"

Komentarz do Prawa Harcerskiego

1. HARCERZ SUMIENNIE SPEŁNIA SWOJE OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z PRZYRZECZENIA HARCERSKIEGO, wrażliwym okiem spogląda na otaczający go świat, na potrzeby ludzi, na potrzeby środowiska, w którym żyje. Jest dobrym uczniem i pracuje rzetelnie. Jest gotów zawsze pełnić służbę innym, dawać z siebie wszystko, co dobre, nie żądając w zamian nic, za jedyną nagrodę uważa radość płynącą z dobrze spełnionych obowiązków. Obcy mu jest egoizm, postawa konsumpcyjna, wyznaje prymat wartości duchowych nad materialnymi.

2. NA SŁOWIE HARCERZA POLEGAJ JAK NA ZAWISZY - to nakaz prawdomówności, wierności, zgodności słów i czynów z nakazami własnego sumienia, swym słowem i czynem harcerz zasługuje na zaufanie, dotrzymuje słowa, przywraca wiarę w solidność, rzetelność, spolegliwość, mówi co myśli, robi, co mówi. Postawą i zachowaniem daje świadectwo o wartościach, jakie wnosi harcerstwo w życie młodzieży i całego społeczeństwa. Harcerz jest punktualny.

3. HARCERZ JEST POŻYTECZNY, jego czyny zawsze służą społeczności, w której żyje. Naukę traktuje jako podstawę służby Ojczyźnie i ludzkości. Praca zawodowa jest nie tylko źródłem utrzymania, ale przede wszystkim formą realizacji służby społecznej.

HARCERZ NIESIE POMOC BLIŹNIM chętnie i ofiarnie, nie czeka aż go ktoś o pomoc i opiekę poprosi, lecz sam szuka okazji, by być pomocnym każdemu człowiekowi i każdej społeczności, którą spotyka na swej drodze.

4. HARCERZ W KAŻDYM WIDZI BLIŹNIEGO, każdemu służy pracą, pomocą, ujmuje się za każdym pokrzywdzonym, obca mu jest znieczulica i oziębłość w stosunkach między ludźmi. Przezwycięża urazy i właśnie między ludźmi i między narodami, swą postawą daje wyraz uznania naturalnych praw człowieka. Sprzeciwia się przejawom nienawiści, nie poniża nikogo. Harcerz ZA BRATA UWAŻA KAŻDEGO INNEGO HARCERZA, każdego skauta na całym świecie, każdego wiernego tym samym ideałom. Takie widzenie świata i ludzi prowadzi do poszanowania cudzych przekonań, do demokracji i tolerancji.

5. HARCERZ POSTĘPUJE PO RYCERSKU, traktuje życie jak wielka grę, w której ważna jest nie tylko wygrana, ale ważne jest przede wszystkim to, jak się gra. Harcerstwo to czysta gra. Harcerz mimo negatywnych doświadczeń wierzy, że inni też grają czysto. Czysta, uczciwa, rycerska gra obowiązuje przede wszystkim wobec przeciwników. Harcerz wyciąga rękę zgody. Harcerz jest dzielny, walczy z chamstwem, nie tolerancją, przejawami brutalności. Jest uprzejmy i kulturalny, potrafi odpowiednio zachować się w każdej sytuacji. Harcerz dba o swój wygląd.

6. HARCERZ MIŁUJE PRZYRODĘ, nie niszczy jej, przeciwdziała jej dewastacji, I STARA SIĘ JĄ POZNAĆ, uczy się czytać "świętą księgę przyrody", odczuwa silną więź z całą przyrodą. Ma świadomość, że jest jej cząstką, zgłębia jej tajemnice, w niej szuka i odnajduje równowagę ducha. Przeciwdziała zagrożeniom środowiska, których źródłem jest nie tylko cywilizacja przemysłowa, ale także bezmyślność, lenistwo, brak wyobraźni, nieświadomość skutków naszych działań  zaniedbań. Dba o bogactwo naturalne, o piękno krajobrazu.

7. HARCERZ JEST KARNY, karnością opartą o rozumnym posłuszeństwie, wynikającą z dobrowolnego wyboru drogi i celu, wyboru dającego poczucie wolności. Harcerz jest POSŁUSZNY RODZICOM, wierny rodzinnej tradycji, która współtworzy tradycję Ojczyzny. Jest posłuszny WSZYSTKIM SWOIM PRZEŁOŻONYM, którzy prowadzą go do wspólnie realizowanego celu - przez służbę Bogu, Polsce i bliźnim. Karność staje się źródłem poszukiwania i uznawania autorytetów w życiu społecznym.

8. HARCERZ JEST ZAWSZE POGODNY, idzie między ludzi z otwartym spojrzeniem płynącym z pogody ducha. Harcerz panuje nad swymi emocjami i nerwami. Jest optymistą, ma poczucie humoru. Pomaga innym przezwyciężyć apatię, smutek, zniechęcenie, obojętność. Cieszy się radością innych.

9. HARCERZ JEST OSZCZĘDNY, nie skąpy, ale gospodarny, nie marnuje czasu, nie marnuje życia, pracuje skutecznie. Harcerz jest OFIARNY w niesieniu pomocy innym, hojny w uczynności. Przywiązuje szczególne znaczenie do bezinteresownej działalności społecznej. Przezwycięża marnotrawstwo materiałów i darów przyrody, pieniędzy i pracy.

10 HARCERZ JEST CZYSTY W MYŚLI, MOWIE I UCZYNKACH, najpierw myśli, potem mówi, dba o czystość i piękno języka. Sprawy płci traktuje poważnie i odpowiedzialnie. Harcerz dba o swoje zdrowie, NIE PALI TYTONIU I NIE PIJE NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH, nie ulega żadnym nałogom, nie próbuje używania narkotyków, pomaga innym w zwalczaniu nałogów. Abstynencję traktuje jako ważny element troski o zdrowie, o hart ducha, o opanowanie słabości własnego charakteru

hm. Stefan Mirowski

styczeń 1996r.

II. Symbolik

Lilijka harcerska - wywodzi się z tradycji skautowej. Wzorowana jest na igle magnetycznej busoli. Jest drgowskazem dla harcerza, który ma postępować zgodnie z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim. Trzy ramiona lilijki oznaczają trzy piony metodyczne; zuchów, harcerzy, instruktorów. Ramiona spięte są pierścieniem z napisem ZHP co symbolizuje przynależność wyżej wymienionych pionów do jednego związku. Na ramionach lilijki umieszczony jest skrót; ONC - O-jczyzna, N-uka, C-nota. ONC było hasłem związku młodzieży polskiej - Filaretów, którego członkiem był min. Adam Mickiewicz.

Krzyż harcerski - jest odznaką ZHP. Wzorowany na orderze wojskowym Virtutti Militarii. Został zaprojektowany w 1912r. prze 
ks. Kazimierza Lutosławskiego. Początkowo w miejscu gdzie obecnie znjaduje się lilijka umieszczona była gwiazda symbolizująca ideały. 
Na lilijce znajdującej się na krzyżu nie ma napisu ONC, są za to dwie gwiazdki symbolizujące bystre oczy harcerza. Lilijkę otacza krąg, symbolizujący krąg harcerski, w którym wszyscy są równi. Promienie biegnące od lilijki oznaczają dążenie harcerstwa do promieniowania 
na cały świat radością i dobrem. Węzeł na wieńcu, tak jak węzeł na chuście przypomina o obowiązku czynienia jednego dobrego uczynku dziennie. Wieniec z liście dębowych symbolizuje męstwo, wieniec z liści laurowych zaś zwycięstwo. Na wieńcu laurowym znajdują się dwie oliwki symbolizujące dwie wojny światowe, na wieńcu dębowym znajdują się trzy żołędzie symbolizujące trzy odrodzenia harcerstwa. Ramiona Krzyża Harcerskiego wypełniają ziarenka piasku, symbolizujące niezliczona ilość harcerzy.

Czuwaj - tradycyjne pozdrowienie harcerskie, jego krzenie sięgają średniowiecza, kiedy to strażnicy miejscy nawoływali się tym hasłem podczas wart nocnych. Wprowadzone do harcerstwa w 1912r. przez Olgę Drahonowską - Małkowską. Ma przypominać o gotowości do czynu, służby dla ludzi, dla Ojczyzny i ciagłej pracy nad soba. Pozdrowienie jest wypowiadane na powitanie lub pożegannie.

Hymn harcerski

Pieśń "Wszystko co nasz" od 1918 roku jest hymnem Związku Harcerstwa Polskiego. Oficjalnie hymnem jest jedynie pierwsza zwrotka i refren. Wcześniej hymnem ZHP była Rota Marii Konopnickiej. Pieśń "Wszystko co nasze" jest również hymnem Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Tekst napisany w 1911 roku przez Igancego Kozielewskiego, ref w 1912 roku przez Olgę Drahonowską - Małkowską, muzyka pochodzi z pieśni "Na barykady"

Wszystko co nasze Polsce oddamy

W niej tylko życie, więc idziem żyć

Świty się bielą, otwórzmy bramy

Rozkaz wydany, wstań w słońce idź!

Ramię pręż, słabość krusz

Ducha tęż ,ojczyźnie miłej służ

Na jej zew, w bój czy w trud

Pójdzie rad harcerzy polskich ród

Harcerzy polskich ród

Czynem bogaci, myślą skrzydlaci

Z płomiennych serc uczyńmy grot.

Naprzód wytrwale! Śmiało! Zuchwale!

W podniebne szlaki skierujmy lot.

Ramię pręż...

Po ziemi naszej roześlem harcerzy,

Pobudka zabrzmi: Zbudź się! Prawdzie służ!

I wszystko wstanie, w krąg się rozszermierzy,

By Matkę Polską ochronić od burz!

Ramię pręż...

WOSM - Światowa Organizacja Ruchu Skautowego (World Organization of the Scout Movement) międzynarodowe stowarzyszenie zrzeszające organizacje skautowe z całego świata. Skupia około 28 mln członków w 216 państwach. Lilijka to dawny symbol rycerski, stąd jej kolor - biel oznacza czystość. Purpura to kolor królewski. Krąg i węzeł oznaczają odpowiednio dążenie do doskonałości i wspólnotę skautów. Dwie gwiazdki oznaczają Prawo i Przyrzeczenie Skautowe. Trzy części lilijki to trzy części Przyrzeczenia Skautowego: na służbę Bogu, ludziom 
i Ojczyźnie. Na środkowej części znajduje się igła kompasu, mająca zawsze wskazywać skautowi dobrą drogę.

WAGGGS - Światowe Stowarzyszenie Dziewcząt Przewodniczek 

i Dziewcząt Skautek ( World Association of Girl Guides and Girl Scouts) - stowarzyszenie założone w 1928 roku, skupiające żeńskie organizacje skautowe z całego świata. Obecnie liczy ponad 8 mln członkiń w ponad 144 krajach. Złota koniczyna na jasnoniebieskim tle symbolizuje słońce, które świeci na wszystkie dzieci na świecie. Trzy listki symbolizują trzy części Przyrzeczenia Skautowego: służbę Bogu 

i Ojczyźnie, służbę innym i przestrzeganie Prawa Skautowego. Dolna część koniczynki symbolizuje igłę magnetyczną kompasu wskazującego drogę, a dwie gwiazdki na ramionach oznaczają Prawo i Przyrzeczenie.


III. Historia

Historia harcerstwa  1909 – 1939

1909 – na ziemie polskie docierają słuchy o skautingu

1910 – Andrzej Małkowski tłumaczy na język polski podręcznik Roberta Baden-Powella „Scouting for boys” ( jest to kara za spóźnienie się na ćwiczenia „Zarzewia”). Małkowski szybko staje się entuzjastą idei skautingu i jej aktywnym popularyzatorem.

1911

21 maja – Powstanie we Lwowie Komendy Skautowej

22 maja – Wychodzi rozkaz o powołaniu drużyn skautowych

·         I Lwowska Drużyna Skautów im. Tadeusza Kościuszki – drużynowy Czesław Pieniążkiewicz

·         II Lwowska Drużyna Skautów im. Jana Karola Chodkiewicza – drużynowy Franciszek Kapałka

·         III Lwowska Drużyna Skautek im. Emilii Plater – drużynowa Olga Drahonowska

·         IV Lwowska Drużyna Skautów im. Szymona Mohorta (najprawdopodobniej nie powstała)

1916

1 listopada – cztery organizacje skautowe działające na terenie Królestwa Polskiego łączą się w Związek Harcerstwa Polskiego, którego przewodniczącym zostaje ks. Jan Mauersberger

1918

1 listopada – zjazd połączeniowy w Lublinie, na którym podjęto decyzję o połączeniu harcerstwa w jedną organizację ZHP

1919

15-16 stycznia – w katastrofie statku u brzegu Sycylii ginie Andrzej Małkowski

1927-29 – Aleksander Kamiński opracowuje metodę zuchową

1938 wrzesień – powołane zostaje Pogotowie Wojenne harcerek ZHP

Historia harcerstwa 1939 – 1945

1939

1 września – Wybucha II Wojna Światowa. Harcerstwo nie mogło nie brać udziału w walkach wojennych

i podziemnych poprowadzonych przez polskie społeczeństwo, gdyż do takich walk było ono tworzone

i przygotowywane. Harcerstwo polskie to jedyna organizacja w światowym skautingu, która po II wojnie światowej wzięła tak wielki i tak zasadniczy udział w konspiracyjnych walkach swojego narodu. Organizacja harcerzy opierała się na strukturze przedwojennego ZHP, posługiwano się kryptonimami:

·         chorągwie – ule

·         hufce – roje

·         drużyny – rodziny

·         zastępy – pszczoły

Na czele organizacji harcerzy stał Naczelnik wraz z Główną Kwaterą Pasieką.

27 września – ZHP zmienia nazwę na Szare Szeregi i schodzi do działania w konspiracji, naczelnikiem zostaje Florian Marciniak

1942

2-3 listopada – Szare Szeregi podzielono na trzy szczeble organizacyjne:

Ø  Zawiszacy – najmłodsi, ćwiczenia i zbiórki zbliżały do przedwojennych zbiórek i ćwiczeń

(od 12 do 14 roku życia)

Ø  Szkoły Bojowe – grupa średnia, pełniła służbę wojskową, głównie na odcinkach łączności

(od 15 do 17 roku życia)

Ø  Grupy Szturmowe – szczebel zrzeszający najstarszych służbą i wiekiem, najbardziej wyrobieni, przeznaczeni do dywersji bojowej i partyzantki (od 18 roku życia)

22/23 marca – aresztowanie Jana Bytnara „Rudego”

26 marca – Akcja pod Arsenałem „Meksyk II”. Była to największa akcja bojowa w Warszawie, po niej zaostrzono walkę z Niemcami, rozpoczęła się walka zbrojna, była zerwaniem mitu gestapo. Była dowodem na największe bohaterstwo Szarych Szeregów

1943

6 maja  - aresztowanie Floriana Marciniaka ( próba odbicia nie powiodła się)

12 maja – Naczelnikiem Szarych szeregów zostaje wybrany Stanisław Broniewski „Orsza”

20 maja – Akcja Celestynów, odbicie 49 więźniów z transportu do Oświęcimia

20 sierpnia – podczas udanej akcji pod wsią Sieczychy ginie hm Tadeusz Zawadzki „Zośka”

1 września  - powstaje batalion harcerski „Zośka”

1944

1 lutego – udany zamach na komendanta warszawskiej policji i SS Franza Kutscherę. Niemcy przestali rozstrzeliwać na ulicach miasta polskich patriotów

1 sierpnia – wybuch Powstania Warszawskiego „Godzina W”

3 października – upadek Powstania Warszawskiego, które trwało 63 dni. Wzięcie do niewoli przez Niemców Naczelnika Szarych Szeregów hm. Stanisława Broniewskiego „Orszy”

3 października – nowy naczelnik Szarych Szeregów zostaje Leon Marszałek „Adam”, „Brzoza” pełni funkcję

do 17 stycznia 1945r.

1945

17 stycznia – rozwiązanie Szarych Szeregów

 Historia harcerstwa po 1945

1945 – Związek Harcerstwa Polskiego zostaje zlikwidowany przez polskie władze komunistyczne

1950-56 – pseudoharcerska Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej ( OH ZMP). Wzorowana była na Organizacji Pionierskiej im. Włodzimierza Lenina, działającej w ZSRR. Działa w ramach Związku Młodzieży Polskiej. Przekształcona w 1956 roku w Organizację Harcerską Polski Ludowej.

1956

18 grudnia – Odrodzenie ZHP, zjazd w Łodzi

1958 – powstanie „Nieprzetartego Szlaku”

1958-59 – odejście z ZHP wielu instruktorów szaroszeregowych. Rezygnacja hm. Aleksandra Kamińskiego z funkcji Przewodniczącego Naczelnej Rady Harcerskiej ZHP. Słynne wezwanie druha Kamyka – Idźcie pracować do drużyn, które dało początek niezwykłej dwoistości wewnątrz ZHP – organizacji „aparatu partyjnego” i organizacji społecznych instruktorów pracujących zgodnie z prawdziwymi harcerskimi ideałami i nierzadko prześladowanych

1973 – powstaje Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej jako propozycja programu harcerstwa starszego w ZHP opartego na specjalności. Drużyny HSPS używały bluz harcerskich specjalnego kroju, kolorowych krajek i beretów

( w kolorze zależnym od specjalności). W wielu miastach drużyny starszo harcerskie nigdy nie włożyły tych mundurów. Była to bierna forma protestu. Ucieczką przed HSPS-em były liczne „eksperymenty metodyczne” – czyli stosowanie tradycyjnych metod pracy skautowej pod płaszczykiem „eksperymentów”. Celowały w tym miejskie hufce w Krakowie oraz szereg środowisk Warszawy, Gdańska, Łodzi, Wrocławia i innych, tworząc podstawy pod przyszłe przemiany prowadzące do ruchów odnowy ZHP

1981 – Rada Naczelna ZHP zatwierdza powstanie KIHAM. KIHAM ( Krąg Instruktorski Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego) Głownym założeniem KIHAM-u było odrodzenie moralne harcerstwa w duchu tradycyjnego tekstu Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego (z 1932 roku), odkomunizowanie ruchu, nawrót skautowych metod wychowawczych

1989 – cześć instruktorów KIHAM odchodzi z ZHP i zakłada dwie nowe organizacje harcerskie ZHR – Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej oraz ZHP rok założenia 1918

1996 – przywrócenie ZHP członkostwa WOSM i WAGGGS

Historia skautingu

1857

22 lutego – urodził się Robert Baden-Powell. Dzień 22 lutego obchodzony jest na całym świecie jako Dzień Myśli Braterskiej

1899 – oblężenie Mafekingu podczas wojny Anglików z Burami. Robert Baden-Powell szkoli młodych chłopców

na „skautów”. Zajmują się wywiadem, łącznością, podchodzeniem, tropieniem, pierwszą pomocą.

1902 – w USA powstaje organizacja młodzieżowa Woodcraft Indians (Indianie Puszczańscy) założona przez „Czarnego Wilka” – Ernesta Thompsona Setona

W Anglii Baden-Powell wydaję książkę „Wskazówki dla zwiadowców” ( Aids to scouting)

1907 – początki skautingu w Anglii. 29 lipca – obóz doświadczalny na wyspie Brownsea w hrabstwie Dorset.

Jest oficjalny rok powstania skautingu w Anglii

1908 – ukazuje się książka Baden-Powella „Skauting dla chłopców” (Scouting for boys) – pierwszy typowo skautowy podręcznik

1912 – Baden-Powell ożenił się z Olave St. Clair Soames

1913 – Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham. W Birmingham (Wielka Brytania) odbywa się zlot skautów

 całego świata. Wśród 30 000 uczestników udział bierze też 56-osobowa grupa instruktorów z Polskie

z Andrzejem Małkowskim na czele. Grupa ta, występując pod amarantową flagę z Białym Orłem zostaje uznana prze BiPi za reprezentację narodową Polski

1920 – zalożenie Międzynarodowej Organizacji Ruchu Skautowego WOSM (World Organization of the Scout Movement). Związek Harcerstwa Polskiego jest jednym z członków – założycieli

I Jamboree w Londynie – Baden-Powell otrzymuje tytuł Naczelnego Skauta Świata

1924 – II Jamboree w Kopehadze (Dania)

1928 – założenie Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek WAGGGS (World Association od Gril Guides and Girl Scouts). Związek Harcerstwa Polskiego jest jednym z członków

1929 – III Jamboree w Wielkiej Brytani ( okolice Birkenhead)

1933 – IV Jamboree na Węgrzech

1937 – V Jamobree w Holandii

1941

8 stycznia – w Keni umiera założyciel skautingu generał lord Baden-Powell



IV. Struktura

Podstawowe jednostki organizacyjne:

• Drużyna = minimum 2 zastępy (zastęp = 7 harcerzy)
• Krag instruktorski zrzesza instruktorów z danego środowiska
• Gromada Zuchowa składa się z SZÓSTEK zuchowych (odpowiednik zastępu)

Jednostki podstawowe mogą tworzyć:

• Szczep - tworzony z 3 podstawowych jednostek organizacyjnych
• Związek drużyn - tworzą go drużyny lub szczepy, podlega pod Komendę Hufca

Jednostki terenowe:

•  Hufiec - tworezą go drużyny, szczepy, związki drużyn działające najczęściej na terenie jednego powiatu
• Choragiew - tworzą ją hufce najczęściej z jednego województwa

Władze naczelne

Najwyższą władzą Związku Harcerstwa Polskiego jest Zjazd ZHP

W okresie pomiędzy zjazdami władzami naczelnymi są:

• Przewodniczący ZHP,
• Rada Naczelna ZHP,
• Naczelnik ZHP,
• Główna Kwatera ZHP,
• Centralna Komisja Rewizyjna ZHP,
• Naczelny Sąd Harcerski ZHP

V. Oznaczenia funkcji

VI. Stopnie Harcerskie

VII. Stopnie Instruktorskie

VIII. Terenoznastwo

Jest to dziedzina topografii obejmująca ogół wiadomości o terenie, mapach topograficznych i sposobach orientowania się w terenie. Zespół praktycznych umiejętności, pozwalającyhc na swobodne orientowanie się i poruszanie w nieznanym terenie za pomocą mapy i kompasu, a także wykonanie szkiców (np. widok z określonego miejsca), prostych planów (np. plan drogi przemarszu) oraz pomiarów bez uzycia skomplikowanych przyrządów (mp. szerokości rzeki, wysokości drzewa, odległości od konkretnego biektu). Terenoznastwo jest przydatne w różnych rodzajach działalności człowieka, umożliwia dokonanie opisu (słownego lub graficznego) terenu pod kątem jego wykorzystywane jest do potrzeb wojskowych, turystyki kwalifikowanej, do prowadzenia prac badawczych w obszarze nieznanym lub mało znanym, przeprowadzania ćwiczeń i gier terenowych (np. harcerskich), a także zawodów sportowych (np. biegów na orientację).


Znaki patrolowe

Przy organizacji biegów harcerskich, podchodów i innych gier często wykorzystujemy znaki patrolowe, które ułatwiają znającym znaki orientację w terenie. Jest to jeden z elementów podstawowej wiedzy harcerskiej. Jak pokazuje doświadczenie

Wyznaczanie północy bez busoli

1. Pień ściętego drzewa - słoje roczne zaciskają sie ku północy

2. Mrowisko - stok mrowiska po stronie południowej jest łagodniejszy niż po stronie północnej, gdzie kąt jest bardziej ostry. Dzieje się tak dlatego, że słońce mogło nagrzewać swymi promieniami stos mrowiska

3. Samotne drzewo - drzewo rosnące samotnie ma silniej rozwięte gałęzie od strony południowej. Kierunek półnony mozna określić ogólnie według wyglądu drzewa. Korona drzewa jest od strony południowej lepiej rozwinięta i bogatsza. 

Brzoza swą korę ma bardziej jasną po stronie południowej, ponieważ promienie słoneczne powodują płowienie koloru.

4. Mech - porasta północną stronę kamieni i drzew. Kora pni a niekiedy i konarów jest od strony północy pokryta porostami i mchem. Północne zbocza pagórków i wydm w lesie są zwykle obficiej porośnięte mchem, niż zbocza.

5.  Kościół - absydy dawnych kościołów skierowane są na wschód

6.Rów - porośnięty trawą. Jeśli napotkamy rów poprowadzony w kierunku wschód-zachód lub zbliżonym to na północnym stoku rowu trawa porastająca jest bardziej rozwinięta niż po południowej

7. Śnieg - szybciej topnieje i znika na opłudniocwych stokach

8. Słońce i cień  - cień kija wbitego w ziemię wskazuje

o godz. 6:00 - wschód
o godz. 9:00 - północny - wschód
o godz. 12:00 - północ
o godz. 15:00 - północny - zachód
o godz. 18:00 - zachód

Zamiast kija możemy użyć własnego ciała, tak jak na rysunku obok. Ale sytuacja przedstawiona na rysunku będzie poprawna tylko o godz. 12:00.

9. Gwiazda Polarna - odnajdujemy Gwiazdę Polarną, która wskazuje pólnoc: najpierw znjadujemy Wielki Wóz, nastepnie 5-krotnie przedłużamy odległość miedzy dwoma ostatnimi kołami wozu i znajdujemy końcową gwiazdę Małego Wozu - czyli Gwiazdę Polarną

Wyznaczanie północy busola lub kompasem

Busola - często niesłusznie nazywana kompasem. Ma podobną do niego budowę, ale jest bardziej rozbudowana. Podobnie jak w kompasie możemy w niej wyróżnić: podstawę (1), na której znajduje się obrotowy pierścień z podziałką w stopniach (tzw. limbus) (2), wewnatrz znjaduje się igła magnetyczna (3). Busola często posiada blokadę igły magnetycznej (4) - busola przestawiona na ilustracji blokuje się po opuszczeniu przykrywki. Aby pomóc nam w dkoładniejszym wyznaczeniu kierunku na podstawie busoli znajdują się przyrządy celownicze: muszka (5) 
i szczerbinka (6), a także zwierciadło (7) i linijka (8). Na limbusie znajdzie się również wskaźnik (9) (linia północ-południe), pomocny np. przy wyznaczania azymutu.

Kompas - to urządzenie składające się z okragłego, metalowego pudełka (1), wewnatrz którego znajduje się zawieszona na ostrzu igła magnetyczna (2) często wyposażona w blokadę (5) oraz tarczy, na której znajdują sie oznaczenia kierunków i podziałkę stopniową (4).

Różnice pomiędzy busolą a kompasem.
Kompas jest zdecydowanie prostszym urządzeniem niz busola, chociaż w swej budowie są oparte na igle magnetycznej. Busola posiada lusterko, muszkę i szczerbinkę (czyli przyrządy celownicze), tarczę obrotową z podziałką co najmniej co 5 stopni, linijkę centymetrową, fosforyzujace oznaczenia. Kompasy, szczególnie te starsze posiadają mechaniczna blokadę igły magnetycznej, ale jest to rzecz niepotrzebna, dlatego z tego zrezygnowano. Busola i kompas mogą być w środku wypełnione powietrzem lub cieczą. Te z cieczą są pewniejsze latem, a te z powietrzem zimą. Cena busoli wynosi ok. 35zł. Przed zakupem nalezy sprawdzić poprawność wskazań busoli. Najlepiej umieszczając obok niej na chwilę magnes i sprawdzając czy po oddaleniu magnesu wskazania będą identyczne jak poprzednio.

Zorientowanie stron świata.
W celu zorientowania stron świata układamy kompas/busolę w położeniu poziomym, zwalniamy igłę magnetyczną i tak długo się z nim obracamy, aż północny biegun igły magnetycznej (na ogół czerowny) wskaże punkt N. Jeśli wskazania igły kompasu/busoli wskazują ten keirunek to północ mamy przed sobą a ramiona wiatrów wskażą inne strony świata.

Wyznaczanie azymutu

AZYMUT - kąt pomiędzy pólnoca, a kierunkiem marszu. Tzn. północ ma azymut O stopni, wschód 90 stopni, południe 180 stopni, zachód 270 stopni. Oczywiście nie są to jedyne oznaczenia na busoli, azymut mozna wyznaczac dowolny.

Przy pomocy busoli możemy wyznaczyć azymut magnetyczny, czyli kat zawarty między północą a interesującym nas kierunkiem (marszu), mierozny zgodnie z ruchemwskazówek zegara z punktu, w którym się w danym momencie znajdujemy. Przydjae się to np. w trakcie wędrówki przez las do wybranego punktu, widocznego tylko na początku drogi.

Aby wyznaczyć azymut, wykonujemy nastepujące czynności:

1. Ujmujemy busolę idealnie poziomo, podnosimy na wysokość oczu i tak ustawiamy lusterko, aby jednocześnie z przyrządami celowniczymi widzieć tarczę i igłę.
2. Następnie poprzez muszkę i szczerbinkę celujemy w interesujący nas obiekt
3. Teraz kręcimy tarczą busoli tak, aby północny koniec igły znalazł się naprzeciwko kreski oznaczającej północ.
4. Azymut odczytujemy na podziałce busoli naprzeciwko muszki.

WYZNACZANIE KIERUNKU WG AZYMUTU
Może się zdarzyć, że znajdzimey sie w sytuacji odwrotnej, tzn. wartość azymutu juz znamy, a chcemy dotrzec do nieznanego nam punktu, wyznacznego przez ten azymut. Ustawiam wtedy podaną wartośc azymutu naprzeciwko muszki, bierzemy busolę tak jak poprzednio i patrząc przez przyrządy i  w lusterko, obracamy się w miejscu, aby igła magnetyczna wskazywała na tarczy północ (nie kręcimy tarczą) teraz patrząc przez muszkę i szczerbinkę znajdujemy jakis charakterystyczny punkt i wędrujemy w jego keirunku. Czynność wyznaczania kierunku powtarzamy aż dotrzmy do celu wędrówki.


Pomiar wysokości drzewa

Jedna osoba kładzie się na ziemi i rzuca wzrokiem na wierzchołek drzewa. Druga osoba ustawia przed leżącym kij i tak długo nim manewruje, aż wierzchołek mierzonego drzewa i wierzchołek kija znajda sie w jednej lini wzrokowej. Wówczas mierzymy: odcinek pomiedzy oczyma leżącego harcerza, a kijem. Załózmy, że odległość wynosi 2 metry. Mierzymy następnie ile razy te 2 metry mieszczą się w odległości między kijem a pniem drzewa. Załóżmy, że odległośc ta pomieściła 3 razy wymierzone 2 metry. Te trzy mnozymy natśpnie przez wysokość kija. Jeżeli kij ma wysokość 1,5 m - to mnozymy te 1,5 razy 3. Uzyskamy wynik 4,5m - wysokość drzewa.


Pomiar szerokości rzeki

Mierzymy szerokośc rzeki w następujący sposób: na przeciwległym brzegu wyszukujemy charakterystyczny punkt i oznaczamy go A. Na naszym brzegu w lini prostej zaznaczamy kamieniem punkt B. Nastepnie przesuwamy się pod kątem prostym w prawo odliczając pewną ilośc kroków np. 15 i zaznaczając miejsce literą E i kamieniem. Idziemy jeszcze raz tą samą ilość kroków i ustawiamy punkt C. Teraz cofamy się w lini prostej tak długo, aż wzrok nasz osiągnie przekątną linię biegnącą od naszego miejsca (D) poprzez punkt E do punktu a. Szerokość rzeki będzie wynosiła tyle ile odcinek CD.


Co widać z danej odległości

15m - kolor włosów, oczu; zeby, szczegóły ubrania
50m - inne szczegóły twarzy (brwi, usta itp)
100m - szczegóły ubioru
200m - błyszczące guziki, dachówki..
500m - konturowe szczegóły ubrania, barwy
700m - ruchy poszczególnych ludzi
1 km - konary samotnych drzew, ruch nóg maszerujących w kolumnie, ilość wozów, kamienne słupy, w nosy światło lamp
1,5km - obóz pod namiotami, skupiska ludzkie i pojedyncze domy
2km - odróżniamy pojedyncze drzewa przy drodze, linie telegraficzne
5km - linie wysokiego napięcia, linie kolei żelaznych, las, duzy dym, w nocy duze ognisko
10km - wieże ciśnień, wiatraki, kominy fabryczne



IX Szyfry

X. Pierwsza pomoc

Ukąszenie przez komary, mrówki, meszki 
Umyj ukąszone miejsca wodą z mydłem. Możesz posmarować piekące miejsce sodą oczyszczoną zmieszaną z niewielką ilością wody. Opuchliznę przykryj szmatką zmoczoną w bardzo zimnej wodzie. Pogryzienie przez chmarę atakujacych meszek może nawet doprowadzić do wstrząsu alergicznego, w takim przypadku trzeba natychmiats iść do lekarza.

Użądlenie przez soy, pszczoły, szerszenie
Polej zimną wodą lub przyłóż woreczek z lodem na użądlone miejsce, by załagodzić ból i spowolnić wchłanianie się trucizny. Moża podać tabletke wapna. Jeśli ktoś zostanie użądlony przez większą liczbę owadów, zastosuj chłodne komprezy i sprowadź lekarza. Aleregik reaguje na użądlenia bardzo silnie - zaczyna się dusić, brkauje mu powietrza, ma przyspieszony i spłycony oddech, tętno słabo napiete, występują obrzęki. Musi on jak najszybciej trafić do najbliższego pogotowia lub szpitala.

Uwaga! alergicy powinni mieć przy sobie środki antyhistamionowe!

Omdlenie
Omdlenie jest to nagła, krótkotrwała utrata przytomności, wywołana niedotlenieniem mózgu. Przyczyną omdlenia może być: spadek ciśnienia tętniczego krwi, nadmierne odchudzanie, silny ból, zdenerwowanie, głód, silne emocje, widok krwi itp.

Objawy poprzedzające omdlenie:

• zawroty głowy,
• bladość twarzy,
• mroczki przed oczami,
• moga wystapic zimne poty na czole i skroniach.

Pierwsza pomoc:

• rozluźnić uciskające częsci odzieży (krawat, kołnierz),
• udroznić górne drogi oddechowe i skontrolować czynności życiowe,
• ułozyć poszkodowanego w pozycji czterokończynowej,
• jeżeli po 2 minutach nie przywróci przytomność, sprawdzamy oddech, poszkodowanego nalzey ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i wezwać pomoc lekarską
• sprawdzić czynności życiowe, zapewnić komfort psychiczny i termiczny.

Udar cieplny
Udar cieplny jest skutkiem przegrzania organizmu. Spowodowany jest utrudnionym lub wręcz uniemożliwionym oddawaniem nadmiaru ciepła (np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego w goracym, dusznym pomieszczeniu)

Objawy:

• zaczerwnieniona, gorąca skóra,
• silne poty, osłabienie, uczucie zmęczenia, silne pragnienie,
• bóle i zawroty głowy,
• nudności i wymioty,
• mroczki przed oczami, 
• przyspieszone tętno.

Pierwsza pomoc:
Poszkodowanego przenieść do zaciemnionego, przewiewnego miejsca, ułożyć w wygodnej dla niego pozycji. Następnie rozluźnić uciskające części ubrania, stosować zimne okłady (rozpoczynając od głowy, karku, dłoni, stopniowo przechodząc na klatkę piersiową). Poszkodowanemu przytomnemu podać małymi porcjami zimne napoje (najlepiej soki) bądź czysta wodę. Kontrolować czynności życiowe, zapewnic komfort psychiczny. Wezwać pogotowie.

Udar słoneczny
Udar słoneczny jest skutkiem przegrzania organizmu w wyniku nadmiernnego nasłonecznienia

Objawy:

• zaczerwieniona, gorąca skóra,
• nudności i wymioty,
• wysoka gorączka i dreszcze, tętno zwolnione, 
• uczucie niepokoju, osłabienie.

Pierwsza pomoc:
Ułozyć osobę w pozycji półsiedzącej, dalej - jak w przypadku udaru cieplnego.

Urazy ucha
Krwawienie lub wyciek nnej treści płynnej z ucha
Nałóz czysty opatrunek na ucho, z którego wydobywa się treść. Nie próbuj tamowac wypływającej treści ani przemywać ucha. Połóż ofiarę na plecach i pozostaw ja w tej pozycji do czasu przybycia pogotowia.
Ciało obce w uchu
Spróbuj usunąć ciało obce z icha poprzez pochylenie głowy tak aby ucho z ciałem obcym siekorwane było w kierunku podłogi. Nastepnie kilkakrotnie potrząsnij głową. Nie próbuj usuwac ciała obcego poprzez uderzenie w głowę ofiary.
Jeżeli nie udało się usunąc ciała obcego poprzez potrząsanie, sprawdź wzrokowo czy obiekt jest widoczny

• jeżeli dostrzegasz ciało obce i jest ono gładkie, nie jest zywym insektem, spróbuj uzyc szczypców do jego usunięcia. Nie próbuj wbijać żadnego narzędzia w ciało obce ani wyciagać twardych przedmiotów takich jak koralik czy ziarno fasoli.
• jeżeli w uchu znajduhe się zywy insekt, spróbuj go zabić wkraplając do ucha odrobinę oleju, octu lub alkoholu. Następnie wypłucz insekta ciepłym, ale nie goracym olejem. 

Jeżeli ciało obce jest twarde i nieruchomo tkwi w uchu, zabierz poszkodowanego do najbliższego szpitala.

Urazy oka
Ciało obce w oku
Nalezy wezwać pogotowie ratunkowe i powstrzymać się od samodzielnego usuwania ciał obcych znjadujących się w oku. Jeżeli w gałce ocznej znajduje się duzy przedmiot typu ołówke, należy osłonic oko uzywając papierowego lub plastikowego kubka, pamietając o tym, żeby kubiem nie wbic osadzonego w oku przedmiotu. Zastosowany dla ochorny oka kubek nalezy przykleić do skóry za pomocą plastra. Na zdrowe oko nalezy nałozyć czysty opatrunek aby uniemożliwić ruchy gałek ocnzych.

• jeżeli w oku znajduje się przedmiot niewielkich rozmiarów, nalezy nałozyc czysty opatrunek
• jeżeli ciało obce jest widoczne złap delikatnie górna opwiekę i nałóż ja na dolną powiekę. Dzieki temu zaczna wydzielać się łzy, które ułatwiają wypłukanie ciała obcego.
• jeżeli obiekt nie wypłynie, zastanów się nad usunięciem go. jednakże, jezeli istenije obawa, że ciało obce jest wbite w gałkę oczna i nie zdołasz go z łatwością usunać, nie wahaj się wezwać pogotowia ratunkowego.

Aby ułatwic usunię cie ciała obcego znajdującego się na powierzchni oka, nalezy przemyć oko wystudzoną, przegotowaną woda. Nalezy wystrzegać się usuwania przedmiotu za pomoca chusteczki.
Jeżeli dostrzeżesz ciało obce na wewnętrznej stronie powieki dolnej lub górnej, możesz przemyć oko woda lub ostroznie usunać ciało obce przy pomocy wilgotnej chusteczki

• jeżeli masz trudności z usunięcem ciała obcego z oka lub poszkodowany skarzy się na hból gałki po usunięciu ciała obcego niezwłocznie wezwij pomoc medyczną.

Substancje chemiczne:
Niezwłocznie przystąp do przemywania oka woda. Upewnij się, że woda dsokładnie wnika pod powieki. Nie stosuj niczego innego poza wodą do rpzmeywania oka. Nie pozwól osobie poszkodowanej by pocierała oko. Nalezy przemywać oko przez okres nie krótszy niż 15 minut, dbając o staranne przmeywanie całej wewnętrznej powierzchni oka. Jeżeli osoba poszkodowana nosi soczewki kontaktwe, zależy poprosić o ich wyjęcie. Po przemyciu gałki ocznej nałóż sterylny opatrunek na oczy. To zapobiega ruchom gałek ocnzych. Jeżeli zdołasz, spórbuj ustalić rodzaj substancji chemicznej, która dostała się do oka poszkodowanego.
Jeżeli jest to niemożliwe, spórbuj przynajmniej ustalić, czy była to substancja sucha czy płaynna.

Pamietaj!
Niezwłocznie wezwij pogotowie ratunkowie jeżeli:

• podejrzewasz uraz głowy,
• obce ciało jest wbite w gałke oczną,
• do oka dostała się substancja chemiczna.

Pierwsza pomoc przy zranieniach

• zatamowanie krwotoku (w przypadku dużego krwawienia),
• zabezpieczenie rany jałowym opatrunkiem - bezpośrednio na ranę kładziemy gazę jałową,
• całośc bandazujemy bandażem dzianym.

Nie kładziemy na ranę waty, ligniny, chusteczke higienicznych itp., nie dotykamy rany palcami ani żadnymi środkami niejałowymi, nie usuwamy ciał obcych tkwiących w ranie.

• unieruchomienie (jeśli zranienie jest duże i dotyczy kończyn),
• ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, aby zapobiec rozwijaniu się wstrząsu pourazowego,
• kontrolowanie czynności życiowych poszkodowanego (oddech i tętno),
• zapewnienie poszkodowanemu komfortu termicznego i psychicznego,
• w przypadku przemoknięcia opatrunku nakładamy kolejną warstwę materiału chłonącego, którą mocujemy bandażem.

Nie zdejmujemy przesiąkniętego opatrunku

W przypadku krowtoku tętniczego ( z ran wydobywa się jasna krew pod duzym ciśnieniem) zakłądamy na rane opatrunek uciskowy( nie opaskę uciskową!

Budowa i zasada działania opatrunku uciskowego: zatrzymywany jest przepływ tylko w wybranej tętnicy, krążenie w kończynie odbywa się dalej poprzez sieć mniejszych, pobocznych naczyń krwionośnych.

Krwotok z nosa
W przegrodzie nosowej znajdują się liczne powierzchniowe naczynia krwionośne, które przy uszkodzeniu albo także bez przyczyn zewnetrznych pękają, co prowadzi do krwawienia.

Pierwsza pomoc:

• poszkodowanego usadzić z głową pochyloną do przodu,
• poinformować poszkodowanego aby oddychał ustami,
• polecamy poszkodowanemu oczyścić nos (wydmuchać zawartośc nosa),
• uciskamy nos tuż poniżej części kostnej,
• u osób ciepriących na nadciśnienie tętnicze nie tamujemy wypływu krwi,
• kładziemy zimne kompresy na czoło, kark i nasadę nosa, 
• po 10 minutach przestajemy usiskać nos, jeżeli krwawienie powtarza się, należy zastosować ponownie ucisk ( nie oczyszczamy zawartości nosa),
• jeżeli krwawienie z nosa trwa dłużej niz 30 minut nalezy skontaktować się z lekarzem.

Oparzenie
Oparzone miejsce schładzamy zimną wodą (temperatura wody ok. 15 stopni), kierując strumień poyżej rany, przez około 15-20 minut. Nastepnie osłaniamy ranę jałowym opatrunkiem ( nie może on wywierać żadnego nacisku na miejsce oparzenia). Przytomnego poszkodowanego z rozległymi poparzeniami nalezy ułożyć w pozycji autoprzetoczeniowej (działanie przeciwwstrząsowe).
Poszkodowanemu należy podawać do picia letnie napoje, w celu uzupełnienia ubytków płynów w organiźmie, zapewniamy mu także komfort termiczny i wsparcie psychiczne, w razie potrzeby wzywamy lekarza. Pęcherzy z płynem surowiczym nie przekłuwamy!

Zwichnięcie
Jest to przemieszczenie się jednej powierzchni stawowje w stosunku do drugiej. Zwichniety staw uległ zniekształceniu, pojawia się silny ból, obrzęk, zasinienie oraz niemożnośc ywkonywania ruchów w danym stawie. Postępowanie w przypadku podejrzenia zwichnięcia jets takei samo jak przy złamaniach.

Skręcenie
Jest to naciągnięcie lub naderwanie aparatu wiązadłowo - torebkowego stawu. Skecenie jest mniej groźną formą niż zwichnięcie, ponieważ nie zostaje rozerwana torebka stawowa i dzięki elastyczności wiązadeł zostają przywrócone normalne stosunki anatomiczne stawu. Jeżeli jednak wystapi ból i obrzęk, mozna wykonać okład z "kwaśnej wody:

Złamanie
Złamania dzielimy na:

• zamknięte - gdy skóra dookoła złamanej kości jest nienaruszona,
• otwarte - gdy jest przerwana ciągłość skóry, a kośc może być narazona na znanieczyszczenia pochodzące z powierzchni skóry i powietrza

Czesto bardz trudno ocenić czy mamy doczynienia ze zwichnięciem, skeceniem czy złamaniem kości, a szczególnie gdy nie ma wyraźnych oznak złamania.

Złamanie nalezy podejrzewać, jeżeli po urazie:

• wystapi obrzęk i ból, nasilający się przy uciśnięciu lub próbie poruszenia kończyną,
• poszkodowany nie może w pełni lub częściowo wykonywać ruchów uszkodzona kończyną,
• wystapi nieprawidłowa ruchomość w miejscu, w którym normalnie kończyna jest nieruchoma,
• uszkodzona konczyna wyraźnie straci swój prawidłowy kształt,
• w razie gdy widoczne są odłamy kostne ( w przypadku złamań otwartych).

Pierwsza pomoc

• uszkodzone miejsce odsłaniamy tylko w przypadku podejrzenia istnienia rany poprzez rozcięcie lub rozprucie części ubrania,
• jeśli jest to złamanie otwarte, tamujemy ewentualny krwotok i zakładamy na ranę jałowy opatrunek (bezpośrednio na ranę kładzimey otsrożnie jałowy gazik, tak aby nie wcisnąć złamanej kości ani jej odłamków).
• unieruchamiamy przyanjmniej dwa sąsiednie stawy tzn. lezący powyżej i poniżej złamania, nie nastawiamy i nie poruszamy uszkodzona kończyną (konieczne czynności wykonujemy z naciagiem),
• poszkodowanemu zapewniamy komfort termiczny i psychiczny, kontrolujemy tętno i wyglad palców na uszkodzonej kończynie oraz czynności życiowe poszkodowanego,
• wzywamy pogotowie,
• przy wykonywaniu unieruchomienia kończyn dolnych zawsze pamietaj o wypełnieniu przestrzeni między nimi.

Bandażowanie przedramienia - opatrunek zaginamy, podobnie w przypadku ramienia, uda i podudzia.

Bandażowanie łokcia - opatrunek żółwiowy rozbieżny, podobnie jak u kolana.

XI. Pionierka

Drewno na ognisko

Przed rozpaleniem ogniska przygotowujemy odpowiednio miejsce. Wytyczamy okrąg o średnicy 50-70cm, usuwamy z niego darń, odkładając ją na bok (będzie potrzebna do zamaskowania miejsca po ognisku). Wokół okręgu układamy kamienie lub obsypujemy go ziemią. Przygotowujemy w poblizu wiadro z wodą lub piasek. Obień pali w bezpiecznej odległości od lasu ( na dużej polanie, na łace, ok 100m od ściany lasu). Przed rozpaleniem ogniska należy zgromadzić odpowiednia ilość opału, nawet więcej niz - jak się wydaje zużyjemy. Drewno na opał musi byc suche, po deszczu lepiej zbierac je tylko w miejscach osłoniętych, np. pod koronami drzew. Drewno różnych gatunków drzew ma odmienne właściwości.

sosna, świerk, jodła - to gatunki drzew iglastych, ktorych drewno pali się szybko, jasnym płomieniem. Łatwo znaleźć je w lesie, nadaje się świetnie na ognisko

dab, buk, grab, jesion - to drzewa liściaste, ktorych drewno jest twarde, posiada zwartą strukturę. Pali się wolno i równomiernie, wydziela bardzo dużo siepła, nadaje się raczej do gotowania

brzoza - pali się bardzo dobrze, ale świeża kora daje czarny dym. wysuszona kora brzozy daje bardzo wysoką temperaturę

Rozpalenie ogniska ułatwia dobra, sucha rozpałka. W tym celu można użyć:

• bardzo suchych liści (daja bardzo dużo dymu)
• igliwia sosnowego
• otartych, suchych szyszek
• suchej kory brzozowej
• drobnych patyczków
• drzazg drewnianych
• suchej trawy (dają dużo dymu)
• suchego mchu
• hubki

UWAGA!

Doskonałą rozpałką uzyskuje się mieszając wymienione składniki. Zapobiegliwi zbierają rozpałkę przy każdym pobycie w lesie i przechowywują w szczelnych pojemniczkach. Przy układaniu ogniska mają zawsze gotową rozpałkę, niezależnie od kaprysów pogody.

Poradnik Harcerski Kraków 2010

Postacie

Andrzej Małkowski (1888 - 1919)
Był twórcą skautingu, a wcześniej działaczem organizacji niepodległościowych. Wszedł w skład pierwszych lwowskich władz skautowych, redagował wychodzacego we Lwowie "Skauta". W 1913r. wraz z żona Olgą zamieszkał w Zakopanem, tworząc tam silny ruch harcerski. Latem teog roku był sekretarzem reprezentacji polskich skautów na III Wszechbrytyjski Zlot w Birmingham. Swoją relację ze zlotu, a także wskazówki do rozwoju polskiego skautingu zawarł w książce "Jak skauci pracują", wydanej w 1914r. W tym też roku wstąpił do Legionów Polskich. Opuścił je po odmowie złożenia przysięgi wierności cesarzowi autriackiemu. Powrócił do Zakopanego i wspólnie z żoną planował zbrojne wystapienie przeciwko zaborcom. Przy pomocy zakopiańskich skautów przygotowywał się do niego, gromadząc broń 
i ukrywając ją w górahc. Zagrożony aresztowaniem, razem z Olgą na początku 1915r. opuścił Zakopane 
i po krótki pobycie w Europie wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Tam organizował wśród Polonii druzyny harcerskie. Zaciagnął się do armii kanadyjskiej, z która przybył do Europy. We Francji wstąpił do armi gen. J. Hallera. Płynąc z powierzoną mu przez Hallera misją do Odessy, 15 stycznia 1919r. zginął w katastrofie statku "Chaouia" w Cieśninie Meksykańskiej.

Olga Darhonowska - Małkowska (1888 - 1979)

Nalezała do Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", była działaczką "zarzewia"
i "Eleusis", została wpółtwórczynią harcerstwa żeńskiego, druzynową III Lwowskiej Druzyny im. Emilii Plater i weszła w skład Naczelnej Komendy skautowej we Lwowie. W 1913r. zamieszkała z mężem w Zakopanem, gdzie oboje prowadzili prace harcerską. Razem z Andrzejem opuściła Zakopane w 1915r. Po krótkim pobycie w Europie Małkowscy wyjechali do Stanów Zjednoczonych. w 1921r. Olga wróciła do Polski. W okresie miedzywojennym kierowałą założoną przez siebie Harcerską Szkołą Pracy w Sromowcach Wyznych w Pieninach, znana jako "Cisowy Dworek". Była czybbą działaczką ruchu skautowego, członkinią Światowego Komitetu Skautek. W czasie II wojny światowej znalazła się w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadziła szkołę dla polskich dzieci i pełniła funkcję przewodniczącej Tymczasowego Komitetu Harcerskiego (później Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny). W 1961r. wróciła do Polski. Osttanie lata zycia spędziła w Zakopanem. zmarła 15 stycznia 1979r., w 60.rocznicę śmierci Andrzeja. Mogiła Olgi, a także symboliczny grób Andrzeja Małkowskiego znajdują się na zakopiańskim cmentarzu przy ul. Nowotarskiej.

Aleksander Kamiński (1903 - 1978)
Swoją harcerską pracę w dużej mierze poświęcił stworzeniu ruchu zuchowego, odmiennego od skautowych "wilcząt" (podstawą zuchowania stała się zabawa tematyczna nawiązująca do spraw bliskich polskiemu dziecku). W czasie II wojny światowej redagował "Biuletyn Informacyjny" - największe pismo konspiracyjne. Kierował równiex podziemną organizacją "Wawer"
i współpracował z kierownictwem Szarych Szeregów. Po wojnie aktywnie włączył się w odbudowę ZHP. Z powodu swoich przekonań został odsunięty od pracy w harcerstwie (1947). W grudni 1956r. był jednym z pomysłodawców
i realizatorów idei odrodzenia harcerstwa. Podczas Zjazdu Łódzkiego został wybrany na przewodniczącego Naczelnej Rady Harcerskiej. Cieszył się ogromnym autorytetem
i poważaniem wśród harcerzy i instruktorów. Odszedł z funkcji przewodniczącego NRH, keidy wpływ komunistycznej władzy na działalność zHP stawał się coraz większy, pozostawił jednak instruktorom przesłanie, w myśl którego - dla dobra młodziezy powinni kontynuować pracę w drużynach.
A. Kamiński był historykiem i pedagogiem, zajmował się pedagogiką społeczną. Zasłynął jako autor opowieści i zycia konspiracyjnego harcerstwa "Kamienie na szaniec", a także zuchowej trylogi "antek Cwaniak", "Książka wodza zuchów", "Krag rady" oraz biografii twórcy polskiego harcerstwa zatytuowanej "Andrzej Małkowski".